نوع مقاله : علمی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری جامعهشناسی گرایش بررسی مسائل اجتماعی، دانشگاه الزهرا (س)
2 دانشیار گروه علوم اجتماعی دانشگاه الزهرا(س)
چکیده
پژوهش حاضر با هدف ارائة تحلیلی از ظهور گفتمانی شادی، درصدد است تا به این مسئله در وضعیت ایران پاسخ دهد که چگونه شادی، در هیئت مسئله ای مذهبی، درون عقلانیت حکومتی قرار گرفت. بر این اساس، پیوند گفتمان فقهی با کردار حکمرانی اهمیت خواهد یافت؛ چراکه از آن پس، شادی به عنوان یک حقیقت تمام عیار حقوقی، مذهبی و سیاسی ظهور کرده است. در این راستا و برمبنای الگوی فوکویی تبارشناسی، این پرسش مطرح میشود که چه نوع بسترهای تاریخی، ترسیم چشم اندازی فقهی را در اقتصاد گفتمانی شادی، ممکن کرد؟ روش انجام پژوهش حاضر، تحلیل گفتمان فوکویی است؛ لذا جعبه ابزار تحلیلی مورد استفاده قرار میگیرد که برگرفته از رویکرد تاریخی فوکو در تحلیل گفتمان است. مطابق با یافته ها، میتوان آغاز حکمرانی سیاسی مبتنی بر فقه را در عصر صفویه، نقطة عطف اصلی دانست که از آن پس، عقلانیت جدید شادی از طریق به کارگیری مجموعه ای از تکنیکها، ممکن شد. تفکیک سازمانی، فراخوانی مجتهدان شیعی و اعطای مناصب قضایی- سیاسی به آنها، اعطای سیورغال و واگذاری موقوفات، از تکنیک های مهم به کار رفته است. این سامانه، به داشتن مناسبات ابزاری هرچه بیشتر با گفتمانهای مبتنی بر نفوذ، گرایش دارد.
کلیدواژه‌ها
آخوندی، محمود (1374 (آئین دادرسی کیفری، چ9 ،تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
احمدی، نزهت (1391» (نهاد وقف در دورة صفوی»، مطالعات تاریخ اسلام، سال چهارم، شمارة 15 :
.56-41
جی استوارت، دون (1381» (نکاتی دربارة مهاجرت فقهای عاملی به ایران در عهد صفویه»، کتاب ماه
.99-82 :57 و 56 شمارة، دین
اسکات میثمی، جولی (1391 (تاریخنگاری فارسی (سامانیان، غزنویان، سلجوقیان)، ترجمة محمد
دهقانی، تهران: ماهی.
اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان (1363 (مطلع الشمس: تاریخ ارض اقدس و مشهد مقدس، ج2 ،تهران:
فرهنگسرا.
افندیاصفهانی، عبداالله (1389 (ریاضالعلماء و حیاضالفضلاء، چ2 ،ج3 ،مشهد: بنیاد پژوهشهای
اسلامی.
ترکمان، اسکندر بیک منشی (1350 (تاریخ عالمآرای عباسی، بهکوشش محمداسماعیل رضوانی، ج1،
تهران: دنیای کتاب.
جاحظ، ابوعثمان عمرو بن بحر (1996 (المحاسن و الضداد، بیروت: دار و مکتبه الهلال.جعفریان، رسول (1379 ،(صفویه در عرصة دین، سیاست و فرهنگ، ج1 ،قم: پژوهشکدة حوزه و
دانشگاه.
چلبی، مسعود و سیدمحسن موسوی (1387» (بررسی جامعهشناختی عوامل مؤثر بر شادمانی در سطوح
خرد و کلان»، مجلة جامعهشناسی ایران، دورة نهم، شمارة 1 و 2 :ص34 -57.
حسینی، محمد و احمد رضوانی مفرد (1390» (ساختار نظام قضایی عصر صفوی»، فصلنامة حقوق،
مجلة دانشکدة حقوق و علوم سیاسی، دورة چهلویکم، شمارة 3 :155 -169.
خمینی، روحاالله (1394 (صحیفة نور، ج 8 ،تهران: مؤسسة تنظیم و نشر آثار امامخمینی.
صفتگل، منصور و محمداسماعیل مارچینکوفسکی (1385 (دستورالملوک، ترجمة علی کردآبادی،
تهران: وزارت امورخارجه.
رضی، هاشم (1383 (جشنهای آب، چ2 ،تهران: امیرکبیر،.
روملو، حسن (1384 (احسنالتواریخ، ج1 ،تهران: اساطیر.
دبیرسیاقی، سیدمحمد (1368 (تذکرةالملوک،
دریفوس، هیوبرت و پل رابینو (1387 (میشل فوکو فراسوى ساختگرایى و هرمنوتیک، با مؤخرهای به قلم
میشل فوکو، ترجمة حسین بشیریه، تهران: نشرنى.
دلوز، ژیل (1386 (فوکو، ترجمة افشین جهاندیده و نیکو سرخوش، تهران: نشر نی.
سلطاندوست، سهند (1395 (تأثیر زوال اندیشه در سدههای میانی ایران بر نزول فرمهای هنری،
پایاننامة کارشناسی ارشد، رشتة پژوهش هنر، دانشکدة هنر و معماری، دانشگاه تربیتمدرس.
سیوری، راجر (1389 (ایران عصر صفوی، ترجمة کامبیز عزیزی، تهران: سحر.
شاردن (1394 (سفرنامة شاردن، ترجمة اقبال یغمایی، ج4 ،تهران: توس.
کچویان، حسین و قاسم زائری (1388» (ده گام اصلی روششناختی در تحلیل تبارشناسانة فرهنگ با
اتکا به آرای میشل فوکو»، راهیرد فرهنگ، پاییز، 7 -30 .
قائممقامی، جهانگیر (1350 (مقدمهای بر شناخت اسناد تاریخی، تهران: انجمن آثار ملی.
فلسفی، نصراالله (1375 (زندگانی شاهعباس اول، تهران: علمی.
فوکو، میشل (1388 (نیچه، فروید، مارکس، ترجمة افشین جهاندیده و دیگران، تهران: نشر هرمس.
فوکو، میشل (1395 (تئاتر فلسفه، ترجمة افشین جهاندیده و نیکو سرخوش، چ4 ،تهران: نشر نی.
فوکو، میشل (1394 (اراده به دانستن، ترجمة نیکو سرخوش و افشین جهاندیده، چ10 ،تهران: نشر نی.
طباطباییفر، سیدمحسن (1381 (سلطنت شیعی: مبانی و نظریهها، پایاننامة کارشناسی ارشد علوم
سیاسی، مؤسسة آموزش عالی باقرالعلوم.
نوائی، عبدالحسین (1370 (اسناد و مکاتبات تاریخی ایران، تهران: علمی و فرهنگی.
حسنآبادی، ابوالفضل (13» (تاریخچة تشکیلات اداری آستان قدس رضوی در دورة صفویه»، کتاب ماه
تاریخ و جغرافیا، 35-43.صفتگل، منصور (1381 (ساختار نهاد و اندیشة دینی در ایران عصر صفوی: تاریخ تحولات دینی ایران
در سدة دهم تا دوازدهم هجری، تهران: رسا.
شاملو، ولی قلی بیگ (1375 (قصص الخاقانی، تاریخ مختصر صفویه، ج1 ،تهران: سازمان چاپ و
انتشارات.
فریر، رانلد دبلیو (1384 (برگزیده و شرحِ سفرنامة شاردن، ترجمة حسین هژبریان و حسن اسدی، چ2،
تهران: نشر فرزان روز.
لمبتون، آن (1362 (مالک و زارع در ایران، ترجمة منوچهر امیری، تهران: علمی و فرهنگی.
مجلسی، محمدباقر(1382 (عینالحیوة، ج1 ،قم: مؤسسة انتشارات انوارالهدی.
مجلسى، محمدتقى (1374 (رسالة مسئولات، تصحیح ابوالفضل حافظیان، میراث اسلامى ایران، دفتر
سوم.
مضطر، االلهدتا (1398 (جهانگشای خاقان: تاریخ شاهاسماعیل، تبریز: دانشگاه تبریز.
مشایخی، عادل (1395 (تبارشناسی خاکستری است (تأملاتی دربارة روش فوکو)، تهران: ناهید.
محدثی گیلوایی، حسن و الهام قربانی ساوجی (1392
انقلاب»، مطالعات جامعهشناختی ایران، شمارة 8 :95-120 .
نوایی، عبدالحسین (1370 (اسناد و مکاتبات تاریخی ایران از تیمور تا شاه اسماعیل، تهران: علمی و
فرهنگی.
هاشمی، سیدضیا و محمد رضایی و سپیده اکبرپور (1393» (تجربة شادی در زندگی روزمرة
دانشآموزی»، در: مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دورة سوم، شمارة 3 :423-445.
هزارجریبی، جعفر و پروانه آستینافشان (1388» (بررسی عوامل مؤثر بر نشاط اجتماعی (با تأکید بر
استان تهران)»، جامعهشناسی کاربردی، سال بیستم، شمارة پیاپی (33 ،(شمارة 1 :120 -146
433-59.
K. Lambton (1997), “Soyurghal”, in Encyclopaedia of Islam, Leiden,9, 731-
734.
Foucault, M. (1980) Power/Knowledge: Selected Interviews &
OtherWritings 1972-1977. (ed by) C Gordon. New York: Pantheon.
Gutting, Gary (2005) Foucault: A Very Short Introduction, Oxford
university press
Floor, Willem (1955). “Fiscal History of Iran in safavid and qajar priod“,
New York: Biblioteca press, 17,444-462.
Masud,Muhammad Khalid (2003). Arts and Religion in Islamic
Jurisprudence, Unpublished manuscripts, Leiden.
وقفنامههای شمارة 22 و 31 و 33 و 38 و 1 و 12 و 8 و 16 و 26 ،مدیریت امور اسناد و مطبوعات،
سازمان کتابخانهها، موزهها و مرکز اسناد آستان قدس.
سندهای شمارة 22799 ،28546 ،29159 ،مدیریت امور اسناد و مطبوعات، سازمان کتابخانهها، موزهها
و مرکز اسناد آستان قدس.
وقفنامة شمارة 116 ،بایگانی ادارة کل اوقاف اصفهان.
)