نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکترای تخصصی جامعهشناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران. moslehkohneposhi@gmail.com
2 . استادیار جامعهشناسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تهران، (نویسندة مسئول). ms.mehraeen@gmail.com
3 گروه جامعه شناسی، دانشکده علوم اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز، تهران، ایران
4 استاد جامعه شناسی،دانشکده علوم انسانی ،دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات -تهران،ایران
5 گروه جامعه شناسی، دانشکده ادبیات، علوم انسانی و اجتماعی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
چکیده
در دورة پهلوی اول ساختار سیاسی در ایران بهسمت ایجاد دولت مدرن و تسلط
گفتمان تمرکزگرایی حرکت کرد و در این زمینه با تأسیس و تقویت نهادهای مختلفی
مانند شورای عالی معارف و آموزش و پرورش مدرن، ملی گرایی باستان گرا مبتنی بر زبان
فارسی مسلط شد. مقالۀ حاضر با روش تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف، مصوبات این شورا را از خلال مراحل توصیف، تفسیر و تبیین متون مور دتحلیل قرار داده و با افشای
لایه های پنهان و ایدئولوژیک این مصوبات، به تحلیل گفتمان مل یگرایی در جریان
نوسازی نظام آموزش و پرورش پرداخته و مؤلف ههای ملی گرایی فرهنگی مبتنی بر یک
نژاد و زبان را بررسی کرده است. براساس نتایج تحقیق م یتوان گفت که نوسازی نظام
آموزشی با سیاست ترویج زبان فارسی و درپیش گرفتن استراتژی فرافکنی وحدت به
گذشته از طریق تاریخ سازی و با بهره گیری از مفاهیمی مانند باستان گرایی و نژادگرایی از
طریق استراتژ یهای طرد و ادغام تلاش کرد تا وحدت ملی مدنظر مل یگرایان را در شکل
یکسان سازی محقق سازد و کثرت فرهنگی موجود در ایران را انکار و تنوع قومی و زبانی
را تضعیف کند.
کلیدواژه‌ها
تهران: نشر نی.
آبراهامیان، یرواند ( 1391 ) تاریخ ایران مدرن، ترجمۀ محمدابراهیم فتاحی، تهران: نشر نی.
تح لیل زبان شناختی گفتمان های رقیب در پروندة » ( آقاگل زاده، فردوس؛ طارمی، طاهره ( 1395
جستارهای زبانی، شمارة 6 (پیاپی ،« بورسیه های تحصیلی: رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف
. 391 414 :(34
. 5 7 : نشریۀ آینده، شمارة 1 ،« مطلوب ما: وحدت ملی ما » ( افشار، محمود ( 1304
. 557 569 :(20) نشریۀ آینده، شمارة 8 ،« مسئلۀ ملیت و وحدت ملی ایران » ( افشار، محمود ( 1305
فصلنامۀ تاریخ ،« پروژة مل تسازی عصر پهلوی اول در متون آموزشی تاریخ » ( اکبری، محمدعلی ( 1391
. 33 59 :(70) ایران، شمارة 5
تاریخ ایران، شمارة 5 ،« بازخوانی نظری ماهیت دولت پهلوی » ( اکبری، محمدعلی؛ واعظ، نفیسه ( 1388
. 1 26 :(63)
امیراحمدی، احمد ( 1373 ) خاطرات نخستین سپهبد ایران، به کوشش غلامحسین زرگری نژاد، تهران:
مؤسسۀ پژوهش و مطالعات فرهنگی.
بشیریه، حسین ( 1381 ) دیباچه ای بر جامعه شناسی سیاسی ایران، تهران: نگاه معاصر
بهشتی.
دبیرخانۀ شورای عالی آموزش و پرورش ( 1385 ) صورت مذاکرات جلسات شورای عالی آموزش و
. 1307 ، شمارة کتاب 603 /8/ 1307 لغایت جلسۀ 123 مورخ 1 /2/ پرورش، از جلسۀ 107 مورخ 25
دبیرخانۀ شورای عالی آموزش و پرورش ( 1385 ) صورت مذاکرات جلسات شورای عالی آموزش و
. 1308 ، شمارة کتاب 604 /6/ 1307 لغایت جلسۀ 147 مورخ 19 /8/ پرورش، از جلسۀ 124 مورخ 15
دبیرخانۀ شورای عالی آموزش و پرورش ( 1385 ) صورت مذاکرات جلسات شورای عالی آموزش و
. 1313 ، شمارة کتاب 606 /10/ 1309 لغایت جلسۀ 296 مورخ 4 /2/ پرورش، از جلسۀ 163 مورخ 2
دبیرخانۀ شورای عالی آموزش و پرورش ( 1385 ) صورت مذاکرات جلسات شورای عالی آموزش و
1315 ، شمارة کتاب /9/ 1313 لغایت جلسۀ 342 مورخ 24 /10/ پرورش، از جلسۀ 297 مورخ 18
.607
. 1317 ، شمارة کتاب 608 /9/ 1315 لغایت جلسۀ 383 مورخ 1 /10/ پرورش، از جلسۀ 343 مورخ 15
بسترسازی گفتمانی در سیاست فرهنگی پهلوی » ( دخ تاوحدی، پروین؛ حاج یرج بعلی، کاظم ( 1394
. 859 876 : فصلنامۀ سیاست، دورة 4 ،«( 1304 ش – اول ( 1320
سیاست و آموزش در دورة پهلوی دوم؛ بررسی موردی » ( راعی گلوجه، سجاد؛ رحمانیان، داریوش ( 1396
تاریخ اسلام ،«1330- علل، چگونگی و فرایند تغییر مباحث و مصوبات شورای عالی فرهنگ: 1320
. 57 80 :(125) و ایران، شمارة 35
تبارشناسی ایدئولوژی ناسیونالیسم باستان گرا و » ( رستمی، مسعود؛ زیباکلام، صادق ( 1397
. 127 151 : فصلنامۀ پژوه شهای سیاسی جهان اسلام، شمارة 3 ،« دیگر یسازی
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما) ( 1310 ) توصیۀ اعزام معلمان از مرکز به کردستان و احداث
.290/ مدارس به منظور ترویج زبان فارسی، شناسۀ سند: 7763
سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی ایران (ساکما) ( 1314 ) گزارش فرمانده تیپ خوزستان مبن یبر لزوم
297 ، محل در آرشیو، / تأسیس مدارس در مناطق کردستان و خوزستان، شناسۀ سند 33977
. 126 گ 5آپ 1
سلطانی، علی اصغر ( 1384 ) قدرت، گفتمان و زبان؛ سازوکارهای جریان قدرت در جمهوری اسلامی
ایران، تهران: نشر نی.
مطالعات تاریخ فرهنگی، پژوه شنامۀ انجمن ایرانی ،«( اول (کتب تاریخ، جغرافیا و ادبیات فارسی
. 69 92 : تاریخ، شمارة 19
روشنفکران و ملت در کارزار گفتمانی آستانۀ انقلاب » ( صدیقی، بهرنگ؛ طلوعی، وحید ( 1391
. 39 67 : مجلۀ جامعه شناسی ایران، شمارة 1 ،« مشروطه
ضیاءابراهیمی، رضا ( 1396 ) پیدایش ناسیونالیسم ایرانی؛ نژاد و سیاست بی جاسازی، ترجمۀ حسن افشار.
تهران: نشر مرکز.
فرکلاف، نورمن ( 1379 ) تحلیل انتقادی گفتمان، گروه مترجمان: فاطمه شایسته پیران و همکاران،
تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه ها.
ترجمۀ هرمز همایو نپور، در ماتیل الکساندر، دایر ةالمعارف ،« خاورمیانه » ( فریش، هیلل ( 1383
. ناسیونالیسم، تهران: وزارت امور خارجه کتابخانۀ تخصصی، صص 431 450
راهبرد، ،« نسبت هویت ملی و وحدت ملی در ایران » ( قاسمی، علی اصغر؛ ابراهی مآبادی، غلام رضا ( 1390
. 107 138 : شمارة 59
کاتم، ریچارد ( 1385 ) ناسیونالیسم در ایران، ترجمۀ احمد تدین، تهران: کویر
تاریخ مراجعه ) ،<https://ketabnak.com/book/ فارسی)، برگرفته از سایت < 91367
.(1398/5/3
بررسی شکل گیری گفتمان تمرکزگرایی در روند توسعه و نوسازی » ( کهنه پوشی، سیدحامد ( 1398
رسالۀ دورة دکتری، رشتۀ جامعه شناسی اقتصادی و توسعه، دانشکدة حقوق و علوم ،« ایران
اجتماعی، دانشگاه تبریز.
( کهنه پوشی، سیدمصلح؛ مهرآیین، مصطفی؛ کاشانی، مجید؛ نوابخش، مهرداد؛ قدیمی، بهرام ( 1400
تحلیل جامعه شناختی گفتمان سیاست زبانی در دورة پهلوی اول (با تأکید بر مصوبات شورای عالی »
. 169 195 :(141) فصلنامۀ علمی تاریخ اسلام و ایران، شمارة 51 «( معارف
ماریان، یورگنسن؛ لوئیز، فیلیپس ( 1389 ) نظریه و روش در تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی،
تهران: نشر نی.
مسکوب، شاهرخ ( 1385 ) هویت ایرانی و زبان فارسی، تهران: فروزان.
.136 : نامۀ فرنگستان، شمارة 3 ،« مدارس قدیمه را باید بست » ( مهدوی، ابراهیم ( 1
شکل گیری نظام وظیفه در ایران و طرح مل تسازی در دورة » ( نیازی، محمد؛ شالچی، وحید ( 1392
. 41 69 : جامعه شناسی تاریخی، شمارة 2 ،« پهلوی اول
همایو نکاتوزیان، محمدعلی ( 1379 ) دولت و جامعه در ایران: انقراض قاجار و استقرار پهلوی، ترجمۀ
حسن افشار، تهران: نشر مرکز.
Azerbaijani Community in Tehran”, A Conversation Analytic Approach
to Bilingual Practices. Uppsala: Uppsala Universitet.
Bayat, K. (2005), “The ethnic question in Iran”, Middle East Report, 237,
42–45.
Bourdieu, P.; Passeron, J. C. (1990), Reproduction in education, society and
culture, London: Sage.
Bourdieu, P.; Thompson, J. B. (1991), Language and symbolic power,
Cambridge: Polity.
Hassanpour, A. (1992), Nationalism and Language in Kurdistan, 1918–
1985, New York: Edwin Mellen.
Hayati, A.M.; Mashhadi, A. (2010), “Language planning and language-ineducation
policy in Iran”, Language Problems and Language Planning,
34 (1), 24–42.
Hutchinson, J. (1994), “Cultural nationalism and moral regeneration. In
Hutchinson, John and Smith Anthony D”, (eds.) Nationalism, Oxford:
Oxford University Press.
In A. Rabo and B. Utas (eds.), the Role of the State in West Asia (pp.
141–150), Istanbul: Swedish Research Institute.
Jahani, C. (2005b), “State control and its impact on language in
Balochistan”. In A. Rabo and B. Utas (eds.), the Role of the State in West
Asia (pp. 151–160), Istanbul: Swedish Research Institute.
McCartney, P T. (2001), “Nationalism and Nationality. In Smelser Neil J.
and Baltes Paul B”, (eds.) International encyclopedia of the social &
behavioral sciences (pp. 416-418), Amsterdam/ New York: Elsevier.
Perry, J.R. (1985), “Language reform in Turkey and Iran”, International
Journal of Middle East Studies, 17 (3), 295–311.
Sheykholislami, J. (2012), “Kurdish in Iran: A case of restricted and
controlled tolerance”, International Journal of the Sociology of
Language, 217, 19–47.
Weisi, H. (2013), “L2 Acquisition, L1 endangerment and their impact on
learning English: A case study of Kurdish speakers in Iran”, Unpublished
PhD thesis, Shiraz University, Shiraz, Iran.
)