نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 جامعه شناس و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
2 جامعه شناس و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی (نویسندة مسئول
چکیده
تدوین و اجرای مرام‌نامه‌ها و منشورهای اخلاق حرفه‌ای علم از ضروری‌ترین و بدیهی‌ترین اقدامات انجمن‌های علمی در ترویج اخلاق علم است که معمولاً در چارچوب رشته و فعالیت علمی موردنظر تدوین می‌شوند. این مقاله با تمرکز بر نمونه‌ای از مرام‌نامه‌های انجمن‌های علمی در جهان درپی پاسخ به این پرسش است که اصول اخلاق حرفه‌ای میان انجمن‌های علمی کدام است؟ و انجمن‌های علمی بر سر چه اصولی وفاق دارند و این وفاق به چه میزان است؟ برای پاسخ به پرسش‌های پیش‌گفته با روش تحلیل محتوای کیفی و کمی متن، به بررسی 235 کد اخلاق حرفه‌ای مندرج در مرام‌نامۀ 28 انجمن علمی پرداختیم. یافته‌ها نشان داد، باوجود اینکه کدنامه‌های اخلاق حرفه‌ای انجمن‌ها از ساختار چندگانه و متنوعی برخوردارند، درمجموع و با فراوانی متفاوت کدهای اخلاق حرفه‌ای دربرگیرندۀ20 کد اصلی هستند. فرهنگ هر رشتۀ علمی متناسب با ماهیت رشته و موضوع آن بر تعیین اصول اخلاق حرفه‌ای و تناسب رشته با مواردی که از حرفه‌ای‌های آن رشته انتظار می‌رود تأثیر می‌گذارد. در میان انجمن‌های علمی بر سر برخی کدها توافق بیشتری وجود دارد، آن‌ها را «کدهای وفاق» می‌نامیم این کدها هستۀ اصلی مرام‌نامه را شکل می‌دهند. از آن سو کدهای متنوع و خاصی داریم که آن‌ها را «کدهای تمایز» می‌نامیم، این کدها حسب تنوع فرهنگ رشته شکل گرفته است. درمجموع کشف نیمرخ کدهای اخلاق حرفه‌ای در سطح جهانی دستاورد اصلی این پژوهش است.
کلیدواژه‌ها
انجمن فیزیک ایران (1389) «آﻳﻴﻦﻧﺎﻣۀ اﺧﻼق ﻋﻠﻤﻲ اﻧﺠﻤﻦ ﻓﻴﺰﻳﻚ اﻳﺮان»، دسترسی خرداد 1392،
انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری ( 1387) «منشور اخلاقی انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری»، دسترسی 27 اردیبهشت 1400 <http://iranethics.ir/files/site1/files/ethical_codes.pdf>.
سالدنا، جانی (1399) راهنمای کدگذاری برای پژوهشگران کیفی،ترجمۀ عبدالله گیویان، تهران: علمی و فرهنگی.
قاراخانی، معصومه؛ میرزایی، سید آیت‌الله (1397) اخلاق علم در علوم اجتماعی ایران، چاپ دوم، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
قاراخانی، معصومه؛ میرزایی، سید آیت‌الله (1400) اخلاق علم و انجمن‌های علمی در ایران، تهران: آگاه.
قانعی راد، محمدامین؛ قاراخانی، معصومه؛ میرزایی، سید آیت‌الله (1397الف) «سیاست انجمن‌های علمی در صیانت از اخلاق علم: تجربه‌های جهانی، تلاش‌های ملی»، مجلۀ مطالعات اجتماعی ایران، دورۀ 12، شمارۀ 2: 83- 110.
قانعی راد، محمدامین؛ قاراخانی، معصومه؛ میرزایی، سید آیت‌الله (1397ب) «رویکرد انجمنی به اخلاق حرفه‌ای علم در ایران»، مجلۀ مطالعات جامعه‌شناختی (نامۀ علوم اجتماعی پیشین)، شمارۀ 2: 337- 382.
American Association for the Advancement of Science. (1972) “AAAS: Against Inclusion of Creation Theory in Science Curricula”, Retrieved April 2013 from <http://archives.aaas.org/docs/resolutions.php?doc_id=297>.
American College of Forensic Examiners. (n.d.) “Principles of Professional Practice”, Retrieved June 2013 from <http://www.acfei.com/about_acfei/principles/>.
American geophysical union (AGU) (2011) “Scientific Ethics Draft Document”, Retrieved May 2013 from <http://sites.agu.org/ethics/files/2012/09/AGU-SIPE-DRAFT.pdf>.
American Institute of Professional Geologist (1989) “AIPG Ethics”, Retrieved June 2013 from <http://www.aipg.org/about/ethics.htm>.
American Mathematical Society (2005) “Ethical Guidelines”, Retrieved April 2013 from <http://www.ams.org/about-us/governance/policy-statements/sec-ethics>.
American Sociological Association (1997) “Code of Ethic”, Retrieved June 2013 from <http://www.asanet.org/images/asa/docs/pdf/CodeofEthics.pdf>.
Association of Professional Engineers and Geoscientists of British Columbia. (n.d.) “The Act, Bylaws and Code of Ethics”, Retrieved September 2013 from <https://www.apeg.bc.ca/About-Us/Governance/The-Act,-Bylaws-and-Code-of-Ethics>.
Association of Professional Engineers, Geologists and Geophysicists of Alberta. (2012) “Code of Ethics”, Retrieved August 2013 from
<https://www.apega.ca/about/ACT/code.htm>.
Association of Social Anthropologists of Aotearoa New Zealand. (1992) “Principles of Professional Responsibility and Ethical Conduct”, Retrieved May 2013 from <http://asaanz.science.org.nz/codeofethics.html>.
Association of Social Anthropologists of the UK and Commonwealth (ASA) (2011) “Ethical Guidelines for Good Research Practice”, Retrieved September 2013 from
<http://www.theasa.org/downloads/ASA%20ethics%20guidelines%202011.pdf>.
Australian Academy of Science (n.d.) “Ethics”, Retrieved April 2013 from <https://www.science.org.au/ethics>.
Barcelona Biomedical Research Park (n.d.) “Code of GoodScientific Practice”, Retrieved April 2013 from <https://www.prbb.org/system/uploads/attachment/file/3/en/eng_a4.pdf>.
American physical society (2002) “Ethics and Values”, Retrieved April 2013 from <http://www.aps.org/policy/statements/02_2.cfm>.
Benyon, J. and Miriam, D. (2008) Developing Dialogue, Twenty – First Century Society, 3(sup1), i – 117.
Bird, S. J. (1998) “The Role of Professional Societies: Codes of Conduct and Their Enforcement”, Science and Engineering Ethics, vol. 4, Issue 3, 315 – 320. DOI: 10.1007/s11948-998-0023-0.
Bullock, M.; Panicker, S.a (2003) “Ethics for All: Differences Across Scientific Society Codes”, Science and Engineering Ethics, vol. 9, Issue 2, 159-170.
DOI: 10.1007/s11948-003-0003-3.
Caelleigh, A. S. (2003) “Roles for Scientific Societies in Promoting Integrity in Publication Ethics”, Science and Engineering Ethics , vol. 9, Issue 2, 221-24.
Canadian Sociological Association (2012) “CSA Statement of Professional Ethics”, Retrieved July 2013 from <https://www.csa-scs.ca/code-of-ethics>.
Dumez, E. (2000) “The Role and Activities of Scientific Societies in Promoting Research ntegrity”, Retrieved August 2013 from <http://www.aaas.org/spp/dspp/sfrl/projects/integrity.htm>.
Frankel, M. S. (1993) “Professional Societies and Responsible Research Conduct, National Academy of Sciences (US), National Academy of Engineering (US) and Institute of Medicine (US) Panel on Scientific Responsibility and the Conduct of Research”, Responsible Science: Ensuring the Integrity of the Research Process, vol. II.Washington (DC): National Academies Press, Retrieved from <http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK>.
Goldsmith, A. R. (1939). [Review of The Rôle of Scientific Societies in the Seventeenth Century, by M. Ornstein]. Isis, 31(1), 87–89. http://www.jstor.org/stable/226024.
Levineand, F. J.; Iutcovich, Joyce M. (2003) “Challenges in Studying the Effects of Scientific Societies on Research Integrity”, Science and Engineering Ethics, vol. 9, Issue 2, 257-268. DOI: 10.1007/s11948-003-0012-2.
Institute of Food Science and Technology (ifst) (n.d.) “IFST: Professional Conduct Guidelines”, Retrieved June 2013 from
<http://www.esac.pt/noronha/etica/PDF/Codigo%20de%20conduta%20IFST.pdf>.
International Communication Association (n.d.) “Ethics Statement”, Retrieved June 2013 from <http://www.icahdq.org/about_ica/ethics.asp>.
International Society of Ethnobiology (2006) “ISE Code of Ethics in English”, Retrieved April 2013 from <http://www.ethnobiology.net/what-we-do/core-programs/ise-ethics-program/code-of-ethics/code-in-english/>.
International Sociological Association (ISA) (2001) “Code of Ethics”, Retrieved August 2013 from <http://www.isa-sociology.org/about/isa_code_of_ethics.htm>.
International Visual Sociology Association (IVSA) “IVSA Code of Research Ethics and Guidelines”, Retrieved June 2013 from <http://visualsociology.org/about/ethics-and-guidelines.html>.
Iutcovich, J. M.; Kennedy, J. M.; Levine, F. J. (2003) “ Establishing an Ethical Climate in Support of Research Integrity: Efforts and Activities of the American Sociological Association”, Science and Engineering Ethics, vol. 9, Issue 2: 201- 205. DOI: 10.1007/s11948-003-0007-z.
Iverson, M.; Frankel, M. S.; Siang, Sa. (2003) “Scientific Societies and Research Integrity: What Are They Doing and How Well Are They Doing It?”, Science and Engineering Ethics, vol. 9, Issue 2: 141-158. DOI: 10.1007/s11948-003-0002-4.
Malm, L. (1995(“Professional Ethics Report”, Published by the American Association for the Advancement of Science, Scientific Freedom, Responsibility and Law Program, in collaboration with the Committee on Scientific Freedom and Responsibility and the Professional Society Ethics Group, vol. VIII, No. 2, Spring. Retrieved from
<http://www.aaas.org/spp/sfrl/per/per1.htm [5/17/2011 11:32:18 AM], Date in 15/04/2015>.
Midsouth Sociological Association (n.d.) “Ethics Policy and Procedures”, Retrieved August 2013 from <http://www.midsouthsoc.org/mssa-executive-council/mssa-policies/ethics-policy-and-procedures/>.
Mitcham, C. (2003) “Co-Responsibility for Research Integrity”, Science and Engineering Ethics, vol. 9, Issue 2: 273-290. DOI: 10.1007/s11948-003-0014-0.
National Association of Social Workers (NASW) (2008) “Code of Ethics”, Retrieved September 2013 from <http://www.socialworkers.org/pubs/code/code.asp>.
North Central Sociological Association (NCSA) (n.d.) “Code of Ethics”, Retrieved August 2013 from <http://www.ncsanet.org/pdfs/CodeofEthicsFinal.pdf>.
Social Research Association (2003) “Ethical Guidelines”, Retrieved May 2013 from <http://the-sra.org.uk/wp-content/uploads/ethics03.pdf>.
Sociological Association of Aotearoa New Zealand (n.d.) “Sociological Association of Aotearoa (New Zealand) Code of Ethics”, Retrieved August 2013 from <http://iisr.ru/codnz_eng.html>.
Sociological Association of Ireland (SAI) (n.d.) “Ethical Guidelines Sociological Association of Ireland”, Retrieved April 2013 from
http://www.sociology.ie/uploads/4/2/5/2/42525367/sai_ethical_guidelines.pdf.
The Australian Sociological Association (TASA) (n.d.) “Ethical Guidelines”, Retrieved August November 2015 from <https://www.tasa.org.au/about-tasa/ethical-guidelines/>.
Shuster, E. (1997) “Fifty years later: The Significance of the Nuremberg Code”, The New England Journal of Medicine, 13, 1436 – 1440. DOI: 10.1056/NEJM199711133372006.
The British Sociological Association (2002) “Statement of Ethical Practice for the British Sociological Association”, Retrieved July 2013 from
<http://www.britsoc.co.uk/about/equality/statement-of-ethical-practice.aspx>.
)