نویسندگان

1 مدیر گروه/ مدیر پروژه جامعهشناسی اقتصادی و توسعه، بخش بررسی‌های اجتماعی شرکت مهندسی مشاور مهاب قدس، alinourisany@gmail.com

2 عضو هیئت علمی جامعهشناسی دانشگاه آزاد تهران مرکزیmohseni.net14@gmail.com

3 استادیار گروه جمعی تشناسی، مدیر گروه جمعی تشناسی دانشکدة علوم اجتماعی، دانشگاه تهران، kooshesh@ut.ac.ir

چکیده

احداث سدهای مخزنی در شش دهۀ گذشته زمینه‌ساز جابه‌جایی بیش از 100 میلیون نفر از محل زندگی خود شده است. مطابق نتایج بررسی حاضر، در ایران نیز بیش از 2 میلیون نفر جمعیت تحت‌تأثیر احداث سدها قرار گرفته‌اند. هدف این پژوهش بررسی آثار و پیامدهای اجتماعی و فرهنگی سیاست پرداخت نقدی خسارت در آزادسازی مخازن سدها، نقد این سیاست و شناسایی عوامل علی، زمینه‌ای، مداخله‌گر، راهبردی و پیامدهای آن بوده است. چارچوب مفهومی پژوهش بر ارزیابی اثرات اجتماعی مبتنی است. روش پژوهش کیفی و از 
تکنیک نظریۀ زمینه‌ای استفاده شده است. شرکت‌کنندگان این پژوهش 38 نفر از مطلعان و خبرگان محلی بودند که با پرسش‌نامۀ نیمه‌ساختمند موردمصاحبه قرار گرفتند. تجزیه و تحلیل با سه روش کدگذاری باز، محوری و انتخابی در دستور کار قرار گرفت. نتایج حاصل از تحلیل مصاحبه‌ها 822 مفهوم کلی،  133 مقولۀ فرعی، 18 مقولۀ اصلی و 1 مقولۀ مرکزی را نشان می‌دهد. یافته‌های پژوهش براساس مدل پارادیمی، ازهم‌گسیختگی ساختار اجتماعی و بافت فرهنگی را در اجرای سیاست پرداخت نقدی خسارت نشان می‌دهد. نتایج حاصل از پژوهش به ضرورت تغییر رویکرد، اصلاح لوایح قانونی، تعیین متولی حوزۀ اجتماعی و پایش تأثیرات اجتماعی طرح‌ها منتهی شده است.
 

کلیدواژه‌ها

اشتراوس، انسلم؛ کوربین، جولیت (۱۹۹۰) مبانی پژوهش کیفی: فنون و مراحل تولید نظریۀ زمینه‌ای، ترجمۀ ابراهیم افشار، تهران: نشر نی.
برج، ر. ج. (۲۰۰۴) مفاهیم، فرایند و  روش‌های ارزیابی تأثیر اجتماعی، ترجمۀ محمدعلی زکریایی؛ علی حاجلی، تهران: انتشارات جامعه و فرهنگ.
جهاد دانشگاهی تهران (1382) مطالعات اقتصادی، اجتماعی و طبیعی سد کارون3، تهران: شرکت توسعۀ منابع آب و نیروی ایران، جهاد دانشگاهی دانشگاه تهران.
رحمتی، علیرضا؛ نظریان، اصغر (1389)« آثار اقتصادی- اجتماعی و محیط زیستی سکونتگاه‌های مشمول جابه‌جایی ناشی از ایجاد سدها (مطالعۀ موردی سد گتوند علیا، رودخانۀ کارون)»، مجلۀ پژوهش‌های محیط زیست، شمارۀ 2: 53- 66.
شرکت مدیریت منابع آب ایران، 1398.
علیخواه، ف. (۱۳۹۳) رویکرد اجتماع‌محور در پیاده‌راه‌سازی، تهران: نشر علوم اجتماعی.
فاضلی، محمد (1391) ارزیابی تأثیرات اجتماعی، تهران: جامعه‌شناسان.
کدیور، محمدسعید (1386) سدها و توسعۀ چارچوب جدیدی برای تصمیم‌گیری. کمیسیون جهانی سدها، تهران: مؤسسۀ آموزش و پژوهش مدیریت و برنامه‌ریزی.
کرسول، جان (2001) پویش کیفی و طرح پژوهش: انتخاب از میان پنج رویکرد (روایت‌پژوهی، پدیدارشناسی، نظریۀ داده‌بنیاد، قوم‌نگاری، مطالعۀ موردی)، ترجمۀ حسن دانایی و حسین کاظمی، تهران: صفار ـ اشراقی.
محمدپور، احمد (1390) روش تحقیق کیفی، جلد 1 و2  ضد روش، تهران: جامعه‌شناسان.
نوری ثانی، علی (1390) «اهمیت و نقش مطالعات اجتماعی خسارت مخزن در به‌گزینی رقوم نرمال. مطالعۀ موردی: سد و نیروگاه سردشت»، اولین کنفرانس بین‌المللی و سومین کنفرانس ملی سد و نیروگاه‌های برق آبی، تهران، وزارت نیرو.
نوری ثانی، علی؛ معصومی، کاوه؛ نجیبی ربیعی، مریم (1391) «پیامدهای اجتماعی بارگذاری‌های صنعتی در اجتماع محلی. مطالعۀ موردی: پارس جنوبی»،  دومین همایش ملی  پژوهش اجتماعی و فرهنگی در جامعۀ ایران، تهران: دی‌ماه 1391، انجمن جامعه‌شناسی ایران.
نوری ثانی، علی؛ نادارلوئی، رسول(1386) «مطالعات جابه‌جایی و اسکان مجدد، چالش‌ها و بایدها و نبایدها. مطالعۀ موردی: مطالعات اجتماعی جابه‌جایی و اسکان مجدد سد لیلان‌چای»، دومین کنفرانس ملی سد و نیروگاه‌های برق آبی، تهران، وزارت نیرو.
Becker, H. A. (2001) “Social impact assessment”, European Journal of Operational Research, vol. 128, 2, 311-321.
Burdge, R. (2008) “The focus of impact assessment (and IAIA) must now shift to global climate change!”, Environmental Impact Assessment Review, 28, 618-622.
Cernea, M.; Guggenheim, S. E. (1993) Anthropological Approaches to Resettlement: Theory, Policy and Practice, Boulder, Westview Press.
Cernea, M. (1997) Hydropower Dams and Social Impacts: A Sociologica; Perspective, World Bank, Social Policy and Resettlement Division.
Cernea, M. (1997) Hydropower Dams and Social Impacts: A Sociologica; Perspective, World Bank, Social Policy and Resettlement Division.
Corbin, J.; Strauss, A. (2008) Basics of qualitative research (3rd Ed.), London: Sage Publications.
Freudenburg, W. R. (1986) “Social Impact Assessment”, Annual Review of Sociology, 12, 451-478.
Glaser, B.; Strauss, A. (1967) Discovery of Grounded Theory: Strategies for Qualitative Research, Transaction Publishers, U.S. Publisher.
Gubrium, J.; Holstein, J. (2001) Handbook of interview research, London: Sage Publications.
Guba, E. G.; Lincoln, Y. S. (2005) “Paradigmatic Controversies, Contradictions, and Emerging Confluences”, In N. K. Denzin; Y. S. Lincoln (eds.), Handbook of Qualitative Research, Third Edition, and Thousand Oaks, CA: Sage.
Ritchie, J.; Lewis, J. (2005) Qualitative Research Practice: A Guide for Social Science Students and Researchers, London: Sage Publication.
Neuman, L. (2006) Social Research Methods: Quantitative and Qualitative Approaches, Fourth Edition, London, Allyn and Bacon.
Strauss, A. L.; Corbin, J., (1998) Basics of Qualitative Research: Techniques and Procedures for Developing Theory, 2nd ed., Sage, Thousand Oaks, CA.
Vanclay, F.; Esteves, A. M. (2011) New Directions in Social Impact Assessment, Edward Elgar Publishing.
World Commission on Dams (WCD) (2010) Dams and Development: A New Framework for Decision-Making; Earthscan, London.