نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش‌آموختۀ دکتری جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی، دانشگاه یزد

2 استاد جامعه‌شناسی، دانشگاه یزد

3 استادیار جامعه‌شناسی، دانشگاه واخنینگن هلند

4 استاد جامعه‌شناسی، دانشگاه واخنینگن هلند

چکیده

زنان سرپرست خانوار فقیر با انواع دشواری‌ها و مسائل فراوان در مسیر خوشبختی مواجه‌اند. در این مقاله ما با هدف فهم چگونگی تجربۀ زنان سرپرست خانوار فقیر از خوشبختی و موانع و چالش‌های مرتبط با آن با روش کیفی پرتره‌نگاری به مطالعۀ میان‌رشته‌ای سه زن سرپرست خانوار در یکی از محله‌های محروم شهر خرم‌آباد پرداخته‌ایم. داده‌ها با استفاده از استراتژی‌های نمونه‌گیری هدف‌مند و نظری و از طریق مصاحبه‌های عمیق و یادداشت‌های میدانی در دو مرکز بهداشت گردآوری شد. سپس داده‌ها را در جهت شناسایی مضمون‌های اصلی و خلق پرتره‌های نهایی مشارکت‌کنندگان تجزیه‌و‌تحلیل کردیم. بر اساس یافته‌ها، انواع منابع اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و روان‌شناختی مشارکت‌کنندگان زمینه را برای تحقق و یا عدم تحقق دستاوردهایی همچون افزایش رضایت از زندگی، کاهش بار اضافی نقش، و افزایش رضایت‌مندی فرزندان فراهم می‌کند و در این زمینه است که چگونگی خوشبختی مشارکت‌کنندگان برساخته می‌شود و تعیّن می‌یابد. در نتیجه، هر یک از مشارکت‌کنندگان با وجود اشتراکاتی که با هم دارند، تعریف و تجربۀ متفاوتی از جست‌وجوی خوشبختی را ابراز می‌کنند. آن‌ها در تقلای خوشبختی از استراتژی‌های گوناگونی استفاده می‌کنند و برای رسیدن به این هدف دارای سطوح متفاوتی از منابع درونی و بیرونی‌اند. هر زن به‌عنوان یک انسان اجتماعی تجربۀ منحصربه‌فرد خود را دارد که بر گزینه‌ها و استراتژی‌هایش در رفع موانع خوشبختی تأثیر می‌گذارد.

کلیدواژه‌ها

اله‌دادی، نورالدین؛ زاهدی مازندرانی، محمدجواد؛ نایبی، هوشنگ؛ صداقت‌زادگان، شهناز (1396)  «بررسی رابطۀ سبک زندگی با تعلقات قومی و ملی شهروندان شهر خرم‌آباد»، فصلنامۀ رفاه اجتماعی، شمارۀ 17(65): ۹-۴۲.
براری، مرضیه؛ مطهری اصل، مرضیه؛ رضوی خراسانی، سیدجمال (1391) «بررسی تأثیر عضویت در سازمان‌های مردم‌نهاد بر پایگاه اجتماعی ـ اقتصادی زنان سرپرست خانوار»، فصلنامۀ جامعه‌شناسی زنان، شمارۀ 3(1): 153ـ 176.
پروندی، علی؛ عارفی، مختار (1398) «پیش‌بینی به‌زیستی روان‌شناختی براساس امیدواری و حمایت اجتماعی ادراک‌شده در زنان سرپرست خانوار»، مطالعات زن و خانواده، شمارۀ 7(2): 89-114.
پژوهشکدۀ آمار (1392) بررسی ویژگی‌های اجتماعی، اقتصادی و سلامت خانوارهای زن‌سرپرست با تأکید بر سیاست‌ها و برنامه‌های پشتیبانی. تهران: پژوهشکده آمار.
ترکارانی، مجتبی (1397) واکاوی مهم‌ترین مسائل اجتماعی شهر خرم‌آباد: طرح ملی گفت‌وگوی خانواده. دشتستان: ‌هامون نو.
ترکارانی، مجتبی (1399) لرستان در تکاپوی جامعۀ مدنی: یادداشت‌هایی در باب فرهنگ، اجتماع و سیاست محلی. خرم‌آباد: پریسک.
جوانمرد، کرم‌اله؛ یوسفوند، پروانه (1400) «سرمایۀ اجتماعی و احساس امنیت در بین مناطق حاشیه‌نشین و مرکزی (شهر خرم‌آباد)»، پژوهش‌نامۀ نظم و امنیت انتظامی، شمارۀ 14(54): 62-80.
حسینی بهشتیان، سیدمحمد؛ میرزازاده، رقیه (1395) «اثربخشی آموزش تاب‌آوری بر راهبردهای تنظیم هیجان و رضایت از زندگی زنان سرپرست خانوار»، جامعه‌پژوهی فرهنگی، شمارۀ 7(3): 41-21.
خدایاری‌فرد، محمد؛ زندی، سعید؛ حاج‌حسینی، منصوره؛ غباری بناب، باقر (1395) «اثربخشی آموزش مبتنی‌بر مثبت‌اندیشی بر فرایند خانواده و بهزیستی ذهنی زنان سرپرست خانوار»، خانواده‌پژوهی، شمارۀ 12(4): 593-612.
خدائی، زهرا؛ تیموری، سمیه (1396) «تحلیلی بر پراکنش فضایی فقر شهری در نواحی شهر خرم‌آباد»، مطالعات توسعۀ اجتماعی ـ فرهنگی، شمارۀ ۶(۳): ۳۳-۵۸.
زمانی مقدم، مسعود؛ حسنوندی، صبا (1398) «مطالعۀ کیفی خشونت خانگی علیه زنانِ خانه‌دار در شهر خرم‌آباد»، زن و جامعه، شمارۀ 10(39): 145-170.
زمانی مقدم، مسعود؛ افشانی، سیدعلیرضا (1400) «توانمندسازی زنان سرپرست خانوار در ایران: مروری نظام‌مند»، رفاه اجتماعی، شمارۀ 21(80): ۴۵-۸۰.
شادی‌طلب، ژاله؛ وهابی، معصومه؛ ورمزیار، حسن (1384) «فقر درآمدی فقط یک جنبه از فقر زنان سرپرست خانوار». رفاه اجتماعی، شمارۀ 4(17): 227ـ 247.
شیانی، ملیحه؛ زارع، حنان (1398) «فراتحلیل مطالعات زنان سرپرست خانوار در ایران». مطالعات جامعه‌شناختی، شمارۀ 26(2): 67-97.
صدقی، پروین؛ چراغی، اباذر (1399) «بررسی اثربخشی آموزش هوش معنوی بر تاب‌آوری و بهزیستی روان‌شناختی زنان سرپرست خانوار»، مطالعات زن و خانواده، شمارۀ 8(1): 157-187.
عباسی، الهام؛ آقاجانی مرساء، حسین؛ کلدی، علیرضا (1398) «تبیین جامعه‌شناختی کج‌رفتاری‌های اجتماعی زنان (موردمطالعه: زنان شهرستان خرم‌آباد)»، پژوهش‌های انتظامی ـ اجتماعی زنان و خانواده، شمارۀ 7(2): 153-175.
کرمانی، مهدی؛ مظلوم خراسانی، محمد؛ بهروان، حسین؛ نوغانی‌دخت بهمنی، محسن (1396) «رابطۀ سرمایه اجتماعی و توان‌مندی روانی در زنان سرپرست خانوار شاغل در مراکز کوثر شهرداری تهران»، مجلة علوم اجتماعی دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، شمارۀ 14(1): 1ـ 32.
مبارکی، امید؛ سرور، هوشنگ؛ باجولوند، روح‌اله (1397) «تحلیلی بر توزیع فضایی جرایم در شهر خرم‌آباد»، جمعیت، شمارۀ ۲۴(۱۰۰ و ۹۹): ۶۵-۸۲.
مرکز آمار ایران (1397) سال‌نامة آماری کشور 1395. تهران: مرکز آمار ایران.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی (1397)، برآورد خط فقر 6 ماهۀ نخست سال 1397. https://rc.majlis.ir/fa/report/show/1090439
منعمیان، گیتا؛ مردانی‌راد، مژگان؛ قنبری‌پناه، افسانه؛ امیدی، عبدالله (1400) «مقایسۀ اثربخشی درمان شناختی ـ وجودی و درمان متمرکز بر شفقت به شیوۀ گروهی بر بهزیستی روان‌شناختی زنان مطلقۀ سرپرست خانوار»، علوم روان‌شناختی، شمارۀ ۲۰(۹۹): ۴۳۹-۴۵۲.
ناعمی، علی‌محمد (1394) «تأثیر آموزش تاب‌آوری بر سلامت روان، خوش‌بینی و رضایت از زندگی زنان سرپرست خانوار»، پژوهش‌نامۀ روان‌شناسی مثبت، شمارۀ 1(3): 43-34.
نظم‌فر، حسین؛ علوی، سعیده؛ عشقی، علی (1399) «ارزیابی وضعیت اشتغال استان‌های ایران در پایان برنامۀ پنجم توسعه (به تفکیک اشتغال شهری و روستایی)»، جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، شمارۀ 10(2): 617-634.
 
Ariza-Montes, A.; Giorgi, G.; Leal-Rodríguez, A.; Ramírez-Sobrino, J. (2017) “Authenticity and subjective wellbeing within the context of a religious organization”, Frontiers in Psychology, No.8: 1228.
Biswas-Diener, R.; Diener, E. (2001) “Making the best of a bad situation: Satisfaction in the slums of Calcutta”, Social Indicators Research, No.55: 329-352.
Camfield, L.; McGregor, J.A. (2005) Resilience and wellbeing in developing countries. In Ungar, M. (ed.) Handbook for working with children and youth pathways to resilience across cultures and contexts. Sage.
Chant, S. (1998) “Households, gender and rural-urban migration: reflections on linkages and considerations for policy”, Environment and Urbanization, No.10(1): 5–22.
Chant, S. (2003) Female household headship and the feminisation of poverty: Facts, fictions and forward strategies. New Working Paper Series, lssue 9, LSE Gender Institute, London.
Cross, S.E.; Hardin, E.E.; Gercek-Swing, B. (2011) “The what, how, why, and where of self-construal”, Personality and Social Psychology Review, No.15: 142-179.
Gergen, K.J. (1991) The saturated self, Basic Books.
Gough, I.; McGregor, J.A.; Camfield, L. (2006) Wellbeing in Developing Countries: Conceptual Foundations of the WeD Programme, Wellbeing in Developing Countries ESRC Research Group (WeD). University of Bath.
Harter, S.; Waters, P.L.; Whitesell, N.R.; Kastelic, D. (1998) “Level of voice among female and male high school students: Relational context, support, and gender orientation”, Developmental Psychology, No.34(5):892-901.
Heppner, W.L.; Kernis, M.H.; Nezlek, J.B.; Foster, J.; Lakey, C E.; Goldman, B.M. (2008) “Within-person relationships among daily self-esteem, need satisfaction, and authenticity”, Psychological science, No.19(11): 1140–1145.
Jourard, S. M. (1971) The transparent self, Van Nostrand.
Kahneman, D.; Tversky, A. (1984) “Choices, values and frames”, American Psychologist, No.39: 341-350.
Lawrence-Lightfoot, S., & Davis, J.H. (1997) The art and science of portraiture. Jossey-Bass.
Maslow, A.H. (1976) The Farther Reaches of Human Nature. Penguin Books.
McGregor, J.A. (2006) Researching Wellbeing: From Concepts to Methodology. Wellbeing in Developing Countries ESRC Research Group (WeD). University of Bath.
Ryan, R.M.; Deci, E.L. (2017) Self-determination theory: Basic psychological needs in motivation, development, and wellness, Guilford Publishing.
Sen, A. (1984) Resources, Values and Development, Basil Blackwell.
Sen, A. (1999) Development as Freedom, Knopf Press.
Veenhoven, R. (2000) “The four qualities of life: Ordering concepts and measures of the good life”, Journal of Happiness Studies, No.1: 1-39.
Walsh, P. (2005) Well-being, in Honderich, T. (ed.), The Oxford companion to philosophy, 955-956. Oxford University Press