نوع مقاله : علمی

نویسنده

دانشیار جامعه‌شناسی دانشکدة علوم‌انسانی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد گرمسار

چکیده

مداخله‌های توسعه‌ای تغییرات‌ بسیاری در زندگی زنان روستایی پدید آورده است. پرسش این است که ابعاد این تغییرات چه تأثیری بر نقش و هویت زن روستایی داشته است. برای پاسخ به این پرسش، طرح پژوهش مردم‌نگارانه طراحی و در سه روستای گوهردان، رامه و کوه‌زر اجرا شد که ویژگی‌های اقلیمی متفاوتی دارند. داده‌ها با استفاده از مشاهده و مصاحبه فراهم شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که با تغییر نقش‌ها و انتظارات از نقش زنان روستایی، هویت آنان از زن کشاورز به زن خانه‌دار تغییر کرده است. زنان گوهردان و رامه با دسترسی به تحصیلات و اشتغال رسمی به‌دنبال تغییر وضعیت خود هستند. زنان در هر سه روستا ازدواج با مرد غیرکشاورز و ساکن شهر را راهی برای رهایی از موقعیت زن کشاورز تلقی می‌کنند و آیندة خود را به‌مثابة زن خانه‌دار ترسیم می‌کنند. زنان جوان‌تر ساکن هر سه روستا معمولاً به آموختن روش‌های سنتی مایل نیستند. در روستای کوه‌زر نقش-های سنتی زنان، ازقبیل پختن نان در خانه و بافتن فرش، منسوخ شده است. آنان نیز چون زنان گوهردان و رامه درپیِ استفاده از فناوری‌های نوین در خانه هستند. در این سه روستا، میزان نقش‌آفرینی زنان در سطح اجتماع محلی نیز کاهش یافته است. درک این زنان از زندگی زنان شهری با خانه‌داری، کاهش فعالیت‌های تولیدی، و ایفای وظایف خانگی همراه است که به تحول نقش و تغییر هویت این زنان انجامیده است. 
 

کلیدواژه‌ها

آبوت، پاملا و کلر والاس (1380) جامعه­شناسی زنان، منیژه نجم‌عراقی، تهران: نی.
ازکیا، مصطفی (1374) مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی توسعة روستایی، تهران: اطلاعات.
پاسبان، فاطمه (1385) «عوامل اقتصادی و اجتماعی مؤثر بر اشتغال زنان روستایی ایران (1347 تا 1383)»، اقتصاد کشاورزی
   و توسعه، سال چهاردهم، شمارة 53: 153-176.
پروژة منارید (1391) «گزارش تقویت و انسجام سازمانی به‌منظور مدیریت یک‌پارچة منابع طبیعی»، (سایت هامون).
جمشیدی، معصومه، علیرضا جمشیدی و فاطمه جمشیدی (1395) «اولویت‌بندی مهم‌ترین موانع اشتغال زنان روستایی شهرستان چداول با کاربرد تحلیل شبکه‌ای (ANP)»، جغرافیا و مطالعات محیطی، سال پنجم، شمارة 19: 117-128.
جنکینز، ریچارد (1381) هویت اجتماعی، ترجمة تورج احمدی، تهران: شیرازه.
دادورخانی، فضیله (1385) جنسیت و توسعه، تهران: پژوهشکدة مطالعات اجتماعی و فرهنگی.
دادورخانی، فضیله، سیدحسن مطیعی لنگرودی و لیلا صیاد بیدهندی (1391) «ارائة الگوی توانمندسازی زنان روستایی استفاده‌کننده
   از ICT (بررسی موردی: بخش مرکزی شهرستان لاهیجان)»، توسعة روستایی، دورة چهارم، شمارة 1: 85-108.
دادورخانی، فضیله (1385) «توسعة روستایی و چالش­های اشتغال زنان»، پژوهش­های جغرافیایی، دورة سی‌وهشتم، شمارة 55: 171-188.
سام‌آرام، عزت­الله (1381) «اجتماعی‌شدن مجدد زنان روستایی در فرآیند توسعة اقتصادی»، مجموعه مقالات همایش اعتبارات خرد زنان روستایی،جلد دوم، تهران: دفتر امور زنان روستایی معاونت ترویج و نظام بهره­برداری وزارت جهاد کشاورزی.
سروش‌مهر، هما و همکاران (1389) «بررسی پایگاه اقتصادی‌ـ اجتماعی زنان روستایی و عوامل مؤثر بر بهبود آن (مطالعة موردی: شهرستان همدان»، پژوهش­های روستایی، دورة اول، شمارة 1: 143-166.
سفیری، خدیجه و سارا ایمانیان (1389) جامعه‌شناسی جنسیت، تهران: جامعه‌شناسان.
شهشهانی، سهیلا (1376) «ضرورت توسعه، تعادل جنسی کار و دانش»، اقتصاد کشاورزی در توسعه، شمارة 3: 216-195
صرفی، محدثه (1395) بررسی تأثیر سبک زندگی بر سلامت جسمانی زنان، مورد مطالعه: منطقة کوه­زر، پایان‌نامة کارشناسی‌ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار.
علی‌توکلی، فاطمه و رضا موحدی (1395) «نقش اعتبارات خرد در توسعة کارآفرینی زنان روستایی»، کارآفرینی در کشاورزی، جلد سوم، شمارة 3: 39-55.
علیرضانژاد، سهیلا (1373) مشارکت زنان در فعالیت­های تولیدی و دگرگونی آن با ورود تکنولوژی: مطالعة موردی: فعالیت‌های زراعی زنان روستایی گیلان، روستای گوهردان، پایان‌نامة کارشناسی­ارشد، دانشکدة علوم‌اجتماعی دانشگاه تهران.
علیرضانژاد، سهیلا (1391) «تکنولوژی و زنان روستایی: مطالعه­ای بر تحول نقش­ها و ابزارهای تولیدی زنان شالیکار استان گیلان»، برنامه‌ریزی رفاه و توسعة اجتماعی، سال چهارم، شمارة 12: 169-196.
علیرضانژاد، سهیلا و شهلا حائری (1390) «پول، جنسیت، توسعه: مطالعة موردی: صندوق اعتبارات خرد زنان زنبوردار رامه»، برنامه­ریزی رفاه و توسعة اجتماعی، دورة دوم، شمارة 7: 191-231.
علیرضانژاد، سهیلا و فروغ­السادات بنی­هاشم (1391) «جنسیت و توسعه: نگاهی به تحولات جمعیت­شناختی مناطق روستایی کشور»، مطالعات توسعة اجتماعی ایران، سال چهارم، شمارة 2: 93-81
کاستلز، مانوئل (1380). عصر اطلاعات قدرت هویت (جلد دوم). حسن چاووشیان. تهران: انتشارات طرح نو
فقیری، مژگان، کیومرث زرافشانی و امیرحسین علی­بیگی (1393) «بررسی تأثیر صندوق­های اعتبارات خرد بر توانمندسازی زنان روستایی استان کرمانشاه»، روستا و توسعه، دورة هفدهم، شمارة 3: 1-22.
کلانتری، خلیل، حسین شعبانعلی فمی و هما سروش‌مهر (1389) «بررسی عوامل تسهیل‌کننده و بازدارندة توانمندسازی اقتصادی زنان روستایی (مطالعة موردی: شهرستان همدان)»، توسعة روستایی، دورة اول، شمارة 2: 124-107. دسترسی در:
لهسایی‌زاده، عبدالعلی (1376) «بررسی پایگاه طبقاتی زنان روستایی در ایران»، اقتصاد کشاورزی و توسعه، شمارة 3: 92-69
مشیری، سیدرحیم، مسعود مهدوی و محمدصادق علیایی (1388) «بررسی نقش سواد و نیروی کار زنان در درآمد خانوار روستایی، مطالعة موردی: زنان روستایی دیواندرة استان کردستان»، جغرافیا و توسعه، شمارة 14: 69-82.
میردامادی، سیدمهدی و همکاران (1395) «سازوکارهای مؤثر بر مشارکت زنان روستایی در دوره‌های آموزشی‌ترویجی در شهرستان اصفهان»، پژوهش و برنامه‌ریزی روستایی، سال پنجم، شمارة 2 (14): 1-13.
نوروزی، فرح‌آرا و پرناز صدیقی (1376) «زنان کلید امنیت غذایی»، اقتصاد کشاورزی و توسعه، شمارة 19: 156-143
یعقوبی‌فرانی، احمد و همکاران (1392) «تأثیر عوامل آموزشی و نهادی بر کارآفرینی زنان روستایی (مورد مطالعه: استان همدان)»، توسعة کارآفرینی، دورة ششم، شمارة 2: 115-134.
Alirezanejad, Soheila (2013). “Saving or Spending Money: Women Making Decisions in Rural  Iran” Journal of Middle East Women’s Studies, Vol. 9, No.  Winter: 110-125
Asztalos Morell, Ildiko’; Bock, Bettina (2008). Gender Regimes, Citizen Participation and Rural RestructuringResearc in Rural Sociology and Development Volume 13 (first edition).  ELSEVIER JAI
   10/12/2016
Boserup, Ester (1980). Women’s Role in Economic Development. New York: St. Martin’s Press.
Bossen, Laurel (2005). Gender and Development Theories: from Invisible Women to Missing Women. Draft for International Workshop. Japan: National Museum of Ethnology
Brandth, Berit (2002). “Gender Identity in European Family Farming: A Literature Review”.  Sociologia Ruralis. Vol. 42, Issue 3: 181-200 http://onlinelibrary.wiley.com
   Accessed 12/10/2016
Campbell, Hugh; Mayerfeld Bell, Michael (2000). “The Question of Rural Masculinity”. Rural  Sociology. 65 (4).: 532-546.
Loutfi, Martha F. (1985). Rural Women, Unequal Partners in Development. International  Labor Office: Geneva.
Mammen, Kristin and Paxon, Christina (2000). “Women’s Work and Economic Development”  Journal of Economic Perspectives. Vol. 14, No. 4: 141-164.
O’Hara, P. (1998). Partners in Production? Women, Farm and Family in Ireland. New York:  Berghahn Books
Schwab, Klaus (2010). The Global Cometitiveness Report 2009-2010. Geneva: World Economic Forum.
https://books.google.com/ Accessed 12/22/2017
Rooij, S de (1994). “Work of the second order, Women and the Family Farms” Rural Gender Studies in Europe. Agris.fao.org. Accessed 12/25/2017