نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه کردستان

2 استادیار گروه جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی

3 کارشناسی ارشد جامعه شناسی دانشگاه کردستان

چکیده

هدف پژوهش حاضر، شناسایی، و تغییرِ ویژگی‌ها و امکان­های مداخله در سیاست­های گمرکی برای بازشناسی و برجسته­کردن نقشِ مرزنشینان (اختصاصاً کول‌بران) است. سیاست­های گمرکی­ مستقیماً یا غیرمستقیم بر زیست­جهانمرزنشینان تأثیر ­گذاشته و انتخاب و چگونگی اِعمال این سیاست­ها پدیدة کول‌بری را مهم و مسئله­زا کرده است. فرض بنیادین این است که سیاست­های گمرکی، مرزنشینان و کول‌بران را حذف کرده و به‌حاشیه رانده است؛ بنابراین، از رویکردِ پساتوسعه‌ای ­بهره جسته‌ایم ­که مردم و
سازمان­های غیردولتی را مبنا قرار می‌دهد و به توسعه از پایین به بالا می­نگرد. روش این پژوهش، مردم‌نگاری ­نهادی است و با توجه به اهداف و موضوع­، با دو نوع داده سروکار داریم: تجربیاتی که در کشاکش روابط نهادی شکل گرفته‌اند، و متون نهادی­ای که کلیت حیاتِ اجتماعی را درنوردیده و به‌مثابة اِعمالِ سیاست­هایی عمل می‌کنند که به تجربه‌ها شکل می‌دهند. برآیند تحلیل این دو دسته داده، باید به نتیجه­هایی در تغییر وضع موجود بینجامد. به این منظور، از نمونه­گیری هدفمند و نمونه‌گیری نظری جهت مصاحبه با افراد و نیز از متون نهادی مربوط به گمرک (به­ویژه گمرک باشماق مریوان) استفاده کرده­ایم. یافته­ها حاکی از حذف مرزنشینان کول‌بر (نقش و جایگاه، اجتماع و فرهنگ و اقدامات آنها) در سیاست­ها و اقدامات گمرکی است. گمرک، با راهبرد حفظ کول‌بری و درعین‌حال حذف کول‌بران از سیاست­هایش، و با سازوکارهایی نظیر اختصاص کارت مرزنشینی، پیله­وری و ایجاد بازارچه­های مرزی در چنین جهتی عمل می­کند. کول‌بران برای پرکردن خلأ ناشی از این حذف، به اقداماتی از جمله تشکیل شورای مرز، تشکیل گروه­های غیررسمی و محلی، تأسیس تعاونی مرزنشینان و اعتراضات مدنی دست زده­اند که غالباً به­دلیل همین حذف، ناکارآمد و بی‌تأثیر بوده است. ازاین‌رو، لازم است گمرک به سیاست­های بازتوزیع­گرایانه، از جمله گنجاندن نقش و جایگاه کول‌بران در قوانین و سیاست­های گمرکی، تشکیل کارگروه­های ویژه، سرمایه­گذاری مالی و ارائة خدمات رفاهی و آموزشی در مناطق مرزی، روی بیاورد.

کلیدواژه‌ها

ابراهیم‌زاده، عیسی و همکاران (١٣٩١) «تحلیل فضایی نابرابری‌های منطقه‌ای میان مناطق مرزی و مرکزی ایران»، ژئوپلتیک، سال هشتم، شمارة 1: ١٢٤-٢٣٥.
احمدی، عاطفه و همکاران (1392) «بررسی و تحلیل شاخص توسعة انسانی (HDI) در شهرستان­های استان کردستان»، اولین همایش ملی معماری، مرمت، شهرسازی و محیط زیست پایدار، همدان.
اسمیت، دوروتی (۱۳۹۴) «چشم­انداز زنان به‌مثابة نقدی رادیکال بر جامعه­شناسی» در: «فمنیسم و روش­شناسی»، نشر اینترنتی پراکسیس: ۷۶ـ ۹۵. در: http://docs.praxies.org.
پولانی، کارل (١٣٩١) دگرگونی بزرگ خاستگاه­های سیاسی و اقتصادی روزگار ما، ترجمة محمد مالجو، تهران: پردیس دانش.
ﺗﻘﻮاﻳﻲ، ﻣﺴﻌﻮد و ﻫﻤﻜﺎران (1390) «ﺗﺤﻠﻴﻞ ﻧﺎﺑﺮاﺑﺮی­ﻫﺎی ﺗﻮﺳﻌة ﻧﺎﺣﻴﻪای در اﻳﺮان»، ﭘﮋوﻫﺶ­ﻫﺎی ﺟﻐﺮاﻓﻴﺎی اﻧﺴﺎﻧﻲ، ﺷﻤﺎرة 78: 153-168.
جلایی‌پور، حمیدرضا و بهمن باینگانی (١٣٩٥) «مطالعة جامعه‌شناختی پیامدهای اقتصادی بازار و تجارت مرزی»، مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دورة پنجم، شمارة ٢٤: ٥٣٩-٥٧٣.
جهانی، داریوش (١٣٩٦) «بررسی تأثیر گردشگری تجاری بر هم‌دلی گردشگران در مقصد گردشگری (مورد مطالعه: شهر مرزی بانه)»، پژوهشنامةمطالعاتمرزی، سال پنجم، شمارة 1: 35—55.
حاتمی­نژاد، حسین و همکاران (1394) «برنامه­ریزی راهبردی توسعة گردشگری شهرستان بانه»، گردشگری شهری، دورة هفتادودوم، شمارة 2: 167-190.
حاجی­نژاد، علی و علی احمدی (1389) «تأثیرات اقتصادی گردشگری تجاری بر مناطق شهری، مطالعة موردی: شهر بانه»، پژوهش­های بوم­شناسی شهری،  دورة اول، شمارة 2: 7-22.
حسن­پور، جعفر، رضا عبدالرحمانی و حسن جلیلی (1394) «بررسی رابطة اشتغال‌زایی و توسعة اقتصادی مناطق مرزی با امنیت عمومی استان کردستان»، پژوهشنامةمطالعاتمرزی، سال سوم، شمارة 3: 1-27.
خیرالدین، رضا و همکاران (1395) «بررسی و تحلیل چالش‌های پایداری توسعة فضایی در شهر مرزی بانه»، پژوهش و برنامه‌ریزی شهری، دورة هفتم، شمارة 25: 63-84.
دوالت، مارجوری آل (۱۳۸۵) روش رهایی­­بخش مطالعات زنان و پژوهش اجتماعی، تهران: دانشگاه تهران.
ذکایی، محمدسعید، و آرام نوری (1394) «زندگی در مناطق مرزی: مطالعة پدیدارشناختی مرزنشینان شهر نوسود»، جامعه‌پژوهیفرهنگی، سال ششم، شمارة 4: 119-151.
رشیدی آل‌هاشم، سیدمحمدرضا و همکاران (1395) «بررسی وضعیت تغییرات نسلی سبک زندگی در روستاهای مرزی شهرستان مریوان»، جامعه‌شناسی و مدیریت سبک زندگی، دورة دوم، شمارة 7: 165-205.
زﻳﺎری، ﻛﺮاﻣﺖ‌اﷲ و ﻫﻤﻜﺎران (1388) «ﭼﺎﻟﺶ­ﻫﺎی ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻜﻲ ﺗﻮﺳﻌة ﻧﺎﻣﺘﻮازن ﻧﻮاﺣﻲ اﻳﺮان در ﻣﻘﻄﻊ زﻣﺎﻧﻲ 1375-1385»، ژﺋﻮﭘﻠﻴﺘﻴﻚ، ﺳﺎل ﺷﺸﻢ، ﺷﻤﺎرة 1: 181-207.
سپیدنامه، بهروز و همکاران (١٣٩٥) «شناسایی دلایل ترک تحصیل دانش‌آموزان مقطع ابتدایی منطقۀ آموز‌ش‌وپرورش موسیان (نواحی روستایی)»، توسعة محلی (روستایی_ شهری)، دورۀ هشتم، شمارۀ 1: 167-198.
ضیائی، آرام (۱۳۹۵) پساتوسعه (نظریه، عمل، مسائل و چشم­اندازها)، ترجمة موسی عنبری، ابوذر قاسمی­نژاد و میلاد رستمی، تهران: علم.
عنبری، موسی (۱۳۹۰) جامعه­شناسی توسعه، از اقتصاد تا فرهنگ، تهران: سمت.
قادرزاده، امید و همکاران (١٣٩٠) «برساخت اجتماعی پدیدة تجارت مرزی: ارائة یک نظریة زمینه‌ای در شهرستان مریوان»، برنامه‌ریزی رفاه و توسعة‌ اجتماعی، دورة سوم، شمارة ٩: ٣٥-٨٠.
قادرزاده، امید و امید قادری (1391) «مطالعة کیفی پیامدهای فرهنگی تجارت مرزی در شهرستان مریوان»، مطالعات اجتماعی ایران، دورة هفتم، شمارة 2: 135-154.
کچوییان، حسین (۱۳۸۲) فوکو و دیرینه­شناسی دانش، تهران: دانشگاه تهران.
کریم­زاده، حسین، حامد قادرمرزی، و سعید سجادی (١٣٩٧) «ارزیابی تأثیرات اجتماعی‌ـ‌اقتصادی بازارچة مرزی شوشمی بر توسعة مناطق روستایی پیرامون»، علوم و فنون مرزی، سال نهم، شمارة 2: ٥٥-٧٨.
مجدی­کیا، محسن (1395) قانون گمرکی، تهیهوتنظیممعاونتبرنامه‌ریزىواموربین‌المللدفترمطالعات،تحقیقاتو ظرفیت‌سازى گمرک جمهورى اسلامى ایران، ترجمة احد پراهام و مریم طنابنده، تهران: دارا.
محمدپور، احمد (1392) تجربة نوسازی، تهران: جامعه‌شناسان.
محمدپور و همکاران (1393) «مطالعة کیفی تغییرات در سبک زندگی و صورت‌بندی زنان در کردستان ایران (مطالعة موردی: شهر مریوان)»، زن در فرهنگ و هنر، دورة ششم، شمارة 3: 327-344.
میرزایی، حسین، و سیروان عبده­زاده (1393) «بررسی تأثیر بازارچه­های مرزی بر کیفیت زندگی روستاییان مرزنشین (مورد مطالعه: بازارچه‌های مرزی و روستاهای شهرستان مریوان)»، توسعۀروستایی، دورۀ ششم، شمارۀ 2: 255-278.
هاردینگ، ساندرا (۱۳۹۴) «آیا روش پژوهش فمنیستی وجود دارد؟»، در: «فمنیسم و روش­شناسی» نشر اینترنتی پراکسیس: ۱۹-۶۰. در: http://docs.praxies.org.
Escobar, A. (1995) Encountering Development: The Making and Unmaking of the Third World, Princeton: Princeton University Press
Escobar‚ A. (2000) “After Post-Development”‚ Third world quarterly. vol‚ 27. No‚ 2[U1] :
Sachs, W. (1992) The Development Dictionary: A Guide to Knowledge as Power, New York : Wiwatersrand University Press.
Smith, D. E (2004) Institutional Ethnography (an interview with Dorothy E. Smith), Oslo, Sosiologisk Tidsskrift Press.
Willis, K. (2005) Theories and Practices of Development, New York: Rutledge.
Ziai. A (2007) Exploring post-development theory and practice, problem and perspectives. London; New York: Routledge.