نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی‌ارشد جامعه‌شناسی، دانشگاه رازی

2 استادیار جامعه‌شناسی، دانشگاه رازی

چکیده

مسئلۀ اصلی این مکتوب تبیین نقش دولت در حاشیه‌نشین‌شدگی در شهر کرمانشاه است. از این منظر استدلال می‌کند دولت در ایران از طریق دسترسی به رانت و توزیع آن به حاشیه‌نشین‌شدگی برخی گروه‌ها دامن می‌زند که حاشیه‌سازی برخی مناطق شهری تنها یکی از بخش‌های رؤیت‌پذیر آن است. روش این پژوهش انتقادی است و دلالت‌های پنهان داده‌های موجود را در پرتو نظریۀ اقتصاد سیاسی آشکار می‌کند. این روش به نوع داده حساس نیست و از انواع داده‌های موجود، اسناد و منابع بهره می‌گیرد. پژوهش به این نتیجه رسیده که حاشیه‌نشین‌شدگی در کرمانشاه از آغاز شکل‌گیری دولت مدرن در ایران تحت تأثیر مداخلات دولت از رهگذر برنامه‌های اقتصادی و اجتماعی پدید آمده و گسترش یافته است. برنامه‌های دولت‌های بعدی نیز برای حل معضل به بنیاد این پدیده اصابت نکرده است. تعبیر حاشیه‌نشین‌شدگی به ‌مثابۀ پدیده‌ای معلول اقتصاد سیاسی کلان و تحلیل مکانیسم‌های متنوع آن، پیشنهاد این مقاله برای بازاندیشی این معضل اقتصادی و اجتماعی است.  

کلیدواژه‌ها

اطهاری، کمال (۱۳۷۴) حاشیه‌نشینی در ایران: علل و راه‌حلها، گزارش مرحلۀ چهارم در برنامه‌ریزی کالبدی مسکن و اسکان غیررسمی بخش اول و دوم، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
اطهاری، کمال (1390) «مسکن»، در گزارش وضعیت اجتماعی ایران، تهران: مؤسسۀ رحمان.
اژدری، محمدحسین؛ روستا، مجید (1387) «چهره‌نمایی مسکن غیررسمی در ایران»، در سیاست‌های توسعۀ مسکن در ایران، تهران: دفتر برنامه‌ریزی و اقتصاد مسکن.
امیدی، رضا (1397) صفحۀ شخصی در پیام‌رسان تلگرام، آدرس https://t.me/Omidi_Reza/288
ایراندوست، کیومرث (۱۳۸۰) «بررسی اجمالی از روند رشد و توسعۀ شهر کرمانشاه»، رشد آموزش جغرافیا، شمارۀ‌ ۵۸: 41-48
ایراندوست، کیومرث (۱۳۸۹) سکونتگاه‌های غیررسمی و اسطورۀ حاشیه‌نشینی در ایران، تهران: سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری تهران.
ایراندوست، کیومرث (۱۳۸۹) «مرور تجربۀ کوتاه توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی: نمونه شهر کرمانشاه»، جغرافیا و توسعه، شمارۀ۲۰: ۵۹ـ۷۸.
ایری، عبدالجلال (1400) گزارش نمایندۀ وزارت راه در کمیسیون عمران مجلس، https://tn.ai/2590216
آقایی، پرویز (۱۳۹۶) ارزیابی سیاست‌ها و تأمین مسکن شهری در جمهوری اسلامی (با تأکید بر طرح‌های نمونه، برنامه‌های توسعه و دوره‌های ریاست جمهوری)، تهران: مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری.
آمایش سرزمین (۱۳۹۶) مجلد نظام شهری، کرمانشاه: سازمان برنامه و بودجۀ استان کرمانشاه.
بیات، آصف (1390) سیاست‌های خیابانی، ترجمۀ ا. نبوی، تهران: شیرازه.
بودن، ریمون (1394) مطالعاتی در آثار جامعه‌شناسان کلاسیک، ترجمۀ باقر پرهام، ج 2، تهران: نشر مرکز.
تدبیر شهر(مهندسین مشاور) (۱۳۸۲) مطالعات امکان‌سنجی، بهسازی و شهرنگری و توانمندسازی اجتماعی شهر کرمانشاه، گزارش پژوهش‌ها، تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
حسامیان، فرخ (1363) «شهرنشینی مرحلۀ گذار»، در شهرنشینی در ایران، تهران: آگاه.
خسروی، خسرو (بی‌تا) جامعه‌شناسی روستای ایران، بی‌جا.
رستمی، مسلم؛ شاعلی، جعفر (۱۳۸۸) «تحلیل توزیع خدمات شهری در کرمانشاه»، چشم‌انداز جغرافیایی، شمارۀ9(4): ۲۱-۵۲.
روستایی، شهریور و همکاران (۱۳۹۱) «الگوی تطبیقی گسترش فقر در شهر کرمانشاه در دورۀ ۱۳۷۵ تا ۱۳۸۵»، مطالعات و پژوهش‌های شهری و منطقه‌ای، شمارۀ 3(12): ۱۷ـ ۴۰.
رهنمایی، محمدتقی (۱۳۸۸) «دولت و شهرنشینی در ایران»، جغرافیا و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، پیش شمارۀ پاییز و زمستان: ۱۴۳ـ۱۶۵.
سازمان برنامه (1343) گزارش اجرای برنامۀ هفت سالۀ دوم، گزارش‌های سازمان برنامه.
سازمان بورس (1400) ابلاغیۀ افشای فهرست زمین و مسکن بانک‌های بورسی. Codal.ir
سوداگر، محمدرضا (1369) رشد روابط سرمایه‌داری در ایران: مرحلۀ گسترش، تهران: شعلۀ اندیشه.
طرح جامع کرمانشاه (1381) وزارت مسکن و شهرسازی کرمانشاه.
قلی‌پور، سیاوش؛ زارع، معصومه (۱۳۹۱) «برنامه‌های توسعه و فضای شهری در کرمانشاه»، مطالعات جامعه‌شناختی. شمارۀ (2)۱۹: 85ـ115.
قلی‌پور، سیاوش و همکاران (۱۳۹۳) «بازگشت طردشدگان ظهور سکونتگاه‌های غیررسمی در کرمانشاه»، مطالعات جامعه‌شناختی، شمارۀ(1) ۲۱: 63ـ ۸۷.
کلارک، جان. آی؛ کلارک، برایان. دی (۱۳۹۵) کرمانشاه شهری در ایران، ترجمۀ سیاوش قلی‌پور، کرمانشاه: انتشارات دانشگاه رازی.
گلنام، محمدناصر (۱۳۶۱) مختصری دربارۀ حاشیه‌نشینان کرماشان (باختران)، تهران: چاپ شقایق.
مارکس، کارل (1396) سرمایه، ترجمۀ حسن مرتضوی، ج3، تهران: لاهیتا.
مالجو، محمد (1400) کوچ در پی کار و نان؛ فعالیت منفعلانۀ مستمندان آذربایجان از 1327 تا 1329 خورشیدی، تهران: اختران.
مرکز آمار (1391) سرشماری نفوس و مسکن از ۱۳۳۵-۱۳۹۰.
مرکز پژوهش‌های مجلس (۱۳۹۸) بررسی لایحۀ بودجۀ کل کشور، گزارش ۱۳ مسکن و شهرسازی.
مرکز پژوهش‌های مجلس (۱۳۹۹) بررسی لایحۀ بودجۀ کل کشور، گزارش ۳۰ مسکن و شهرسازی.
معمارباشی، محمدرضا؛ فرهادی محمد؛ قلی‌پور، سیاوش (۱۳۹۹) «اقتصاد سیاسی طرد (حاشیه‌نشین‌سازی محلۀ شهیاد در کرمانشاه)»، جامعهشناسی ایران، شمارۀ 21 (2): 96ـ ۱۲۴.
نعمانی، فرهاد (۱۳۹۹) «نقش دولت در غلبۀ سرمایه‌داری در ایران»، نقد اقتصاد سیاسی، www.pecritique.com
 وزارت راه، مسکن و شهرسازی (1394) طرح جامع مسکن 1393-1405 سند تلفیق، گزارش‌های داخلی.
وزارت کار، رفاه و تأمین اجتماعی (1400) فقر مسکن؛ مجموعه‌گزارش‌های فقر چندبعدی، گزارش شمارۀ 83.
هاروی، دیوید (1392) شهری‌ شدن سرمایه، ترجمۀ عارف اقوامی‌مقدم، تهران: دات.
هزارجریبی، جعفر؛ امامی غفاری، زینب (۱۳۹۸) «بررسی تحولات سیاستگذاری رفاهی مسکن در ایران»، برنامه‌ریزی و توسعۀ اجتماعی شهری، شمارۀ ۳۸: 76-120.
 
Muncie, J. (2006) “Critical Research”, In The Sage Dictionary of Social Research Methods, Victor Jupp (ed), Sage Publications: London.
Clark, D.B.; Costello, V. (1973) “The Urban System and Social Pattern in Iranian Cities”, Transactions of the Institute of British Geographers, No 59: 99-128.