نویسندگان

1 دانشجوی دکترای جامعه‌شناسی سیاسی دانشگاه آزاد واحد جهرم

2 دانشیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جهرم

3 استادیار گروه جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جهرم

چکیده

تغییرات ساختار اجتماعی و سیاسی ایلات کهگیلویه و بویراحمد تحت تأثیر دگرگونی‌های اجتماعی و سیاسی کشور قرار دارد، ضمن آنکه این تغییرات متقابلاً بر تحولات اجتماعی و سیاسی در ایران تأثیرگذار بوده است. در این مقاله هدف اصلی بررسی ساختار اجتماعی سیاسی قوم لر استان کهگیلویه و بویراحمد در عصر سلسلۀ پهلوی است. در این پژوهش به‌ طور هم‌زمان از دو روش تاریخی و جامعه‌شناسی تاریخی استفاده‌ شده است. سیاست‌ اسکان عشایر (تخته قاپو)، تصویب قانون نظام ‌وظیفۀ عمومی، خلع سلاح ایلات، اعمال سیاست پوشش متحدالشکل، و اصلاحات ارضی، پنج محور اصلی سیاست عشیره‌ای دودمان پهلوی بود که سبب شد موقعیت سیاسی و اجتماعی هرم ایلی دستخوش تغییرات بنیادی شود. کدخدایان قبل از این تدابیر و در عصر خان‌ خانی تابعیت محض از خوانین داشتند و ابواب ‌جمعی آنان محسوب می‌شدند، در حالی‌ که برنامه‌های دولت سبب شد کدخدایان در دریافت امتیاز از حکومت هم‌ردیف آنها قرار گیرند، قبایل رئیس واحدی نداشته باشند، خوانین هر کدام تدابیر خاص خود را اتخاذ کنند، و عملاً ساختار و هرم ایلی سنتی به ‌هم ‌ریخته شود. بدون تردید این اتفاق مهم ناشی از برنامه‌ها و سیاست دولت بود که با گذشت زمان و به‌آهستگی ساختار نظام ایلی را تغییر داد و زمینه‌های لازم برای نظارت و مهار آن را فراهم کرد. پژوهش پیش رو نشان می‌دهد که ساختار اجتماعی سیاسی ایلات کهگیلویه و بویراحمد در فرآیند این تحولات از الگوی خاصی پیروی کرد، به ‌طوری‌که توانست تا پایان دهۀ اول قرن چهاردهم هجری شمسی در برابر فشار دولت مرکزی مقاومت کند‌.
 
 

کلیدواژه‌ها

آبراهامیان، یرواند (1376). «استبداد شرقی: بررسی ایران عصر قاجار»، در: یروآند آبراهامیان، مقالاتی در جامعه‌شناسی سیاسی ایران، ترجمۀ سهیلا ترابی فارسانی. تهران: انتشارات شیرازه.
آذرپیوند، الله بخش (1384). تحولات سیاسی کشور و جنگ گجستان در سال 1342 ش. یاسوج: چویل.
آوتویت، ویلیام؛ باتامور، تام (1392). فرهنگ علوم اجتماعی قرن بیستم، مترجم حسن چاوشیان، ویراستار محمدمنصور هاشمی. تهران: نشر نی.
افشار سیستانی، ایرج (1367). مقدمه‏ای بر شناخت ایل‏ها، چادرنشین‏ها و طوایف عشایری ایران. تهران: نسل دانش.
افشار نادری، نادر (1347). «جمعیت و شناسنامۀ قبایل کهگیلویه، گروه عشایری»، پژوهشگاه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، شمارۀ 8، دانشگاه تهران، 34-65.
اکبری، قدرت الله (1370). بویراحمد در گذرگاه تاریخ. شیراز: چاپخانۀ مصطفوی.
الهیاری، فریدون؛ فروغی ابری، اصغر؛ عبدالهی نوروزی، عزت الله (1391) «بررسی تحلیلی جامعه‌شناسی تاریخی ساختار قدرت سیاسی، اجتماعی در ایل بختیاری»، فصلنامۀ گنجینۀ اسناد، سال22، دفتر دوم، تابستان، 24-50.
امام شوشتری، سیدمحمدعلی (1331). تاریخ جغرافیائی خوزستان. تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی امیرکبیر.
امان­اللهی بهاروند، سکندر (1370).  قوم لر: پ‍ژوه‍ش‍ی‌ درب‍ارۀ‌ پ‍ی‍وس‍ت‍گ‍ی‌ ق‍وم‍ی‌ و پ‍راک‍ن‍دگ‍ی‌ ج‍غ‍راف‍ی‍ای‍ی‌ ل‍ره‍ا در ای‍ران‌. تهران: آگه.
امان­اللهی بهاروند، سکندر (1391). مجموعه مقالاتی درباره‌ی لرستان و ایران، مترجم پیمان امان اللهی بهاروند، ویراستار علی حسین تابان. خرم آباد: اردیبهشت جانان.
باور، محمود (1324). کهگیلویه و ایلات آن. گچساران.
برتون، رولان (1380). قوم‌شناسی ­سیاسی، ترجمۀ ناصر فکوهی. تهران: نشر نی.
بشیریه، حسین (1386). آموزش دانش سیاسی، چاپ هشتم. تهران: نگاه معاصر.
بلوکباشی، علی (1344). «ایل بهمئی»، هنر و مردم، شمارۀ ۳۶، 30-15.
بلوکباشی، علی (1382). جامعۀ ایلی در ایران. تهران: دفتر پژوهش­های فرهنگی.
پوردیان، حمید (1387). بررسی تحولات سیاسی ایل بویراحمد در دورۀ پهلوی. وزارت علوم تحقیقات و فناوری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه سیستان و بلوچستان.
توسلی، غلامعباس (1384). نظریه‌های جامعه شناسی، چاپ یازدهم. تهران: انتشارات سمت.
جاودان، بهرام (1397)، جامعه­شناسی ایل بویراحمد. انتشارات چویل.
جمشیدی، گودرز (1381). پژوهشی بر ایل باشت باوی. شیراز: انتشارات کیان.
خلیلی­خو، محمدرضا (1373). توسعه و نوسازی ایران در دورۀ رضا شاه. تهران: جهاد دانشگاهی.
دوورژه، موریس (1370). جامعه‌شناسی سیاسی، ترجمۀ ابوالفضل قاضی. تهران: دانشگاه تهران.
رستگاران، بلقیس (1393). بررسی تحولات سیاسی و اجتماعی کهگیلویه از قیام صفی میرزا تا تخته قاپو کردن عشایر. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، وزارت علوم تحقیقات و فناوری، دانشگاه شهید چمران اهواز، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.
روشنفکر، محمدمهدی (1397). نوسازی و جامعۀ ایلی بویراحمد در دورۀ پهلوی. تهران: مورخان.
سیاهپور، کشواد (1395). «جایگاه اجتماعی ـ سیاسی کدخدا در نظام ایلی: مطالعه‌ی موردی ایل بویراحمد از 1320 تا 1323 هجری شمسی»، نامۀ انسان‌شناسی، شمارۀ بهار و تابستان، شمارۀ 24، 127-107.
سینایی، وحید (1384). دولت مطلقه، نظامیان و سیاست در ایران. تهران: کویر.
صفی­نژاد، جواد (1381). جمعیت و شناسنامۀ ایلات کهگیلویه. تهران: پژوهشکده مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران.
صفی­نژاد، جواد (1387). عشایر مرکزی ایران. تهران: امیرکبیر.
صفی­نژاد، جواد (1383). «ساختار اجتماعی عشایر ایران»، فصلنامۀ مطالعات ملی، 17، سال پنجم، شمارۀ 1، 84-43.
طاهری، عطا (1388). کوچ کوچ: تجربۀ نیم قرن زندگی در کهگیلویه و بویراحمد. تهران: سخن.
غفاری، یعقوب (1374). شناسنامۀ ایلات و عشایر کهگیلویه و بویراحمد. تهران: روایت.
فشاهی، محمدرضا (1386). گزارشی کوتاه از تحولات فکری و اجتماعی در جامعۀ فئودالی ایران. تهران: گوتنبرگ.
فکوهی، ناصر (1381). «شکل‌گیری هویتی و الگوهای محلی، ملی و جهانی (مطالعۀ مورد لرستان)»، مجلۀ جامعه‌شناسی ایران، دورۀ 4، شمارۀ 4، 127-161.
فوران، جان (1377). مقاومت شکننده: ت‍اری‍خ‌ ت‍ح‍ولات‌ اج‍ت‍م‍اع‍ی‌ ای‍ران‌ از ص‍ف‍وی‍ه‌ ت‍ا س‍ال‍ه‍ای‌ پ‍س‌ از ان‍ق‍لاب‌ اس‍لام‍ی‌، ترجمۀ احمد تدین. تهران: رسا.
قاسمی، وحید؛ بهمنی، سجاد؛ باقری، معصومه (1396). «بررسی ساختار اجتماعی، نظام قشربندی و اسکان عشایر بهمئی و بختیاری (مورد مطالعه: شهرستان‌های رامهرمز و ایذه)»، فصلنامۀ توسعۀ اجتماعی، شمارۀ بهار، دورۀ 11، شمارۀ 3 ، 30-7.
کدی، نیکی (1390). ریشه­های انقلاب ایران، مترجم عبدالرحیم گواهی. تهران: علم.
کریمی، علی (1390). درآمدی بر جامعه­شناسی سیاسی تنوع قومی: مسائل و نظریه­ها. تهران: سمت.
گلستانه، ابوالحسن بن محمد امین (1987). مُجمل التّواریخ، افشاریه و زندیه. تهران: ابن سینا.
لوپز، خوزه؛ اسکات، جان (1385). ساخت اجتماعی، ترجمۀ حسین قاضیان. تهران: نی.
مارشال، کاترین؛ راس‌من، گرچن ب. (1387). روش تحقیق کیفی، ترجمۀ علی پارسائیان و سیدمحمد اعرابی. دفتر پژوهشهای فرهنگی.
مندراس، هانری؛ گورویچ، ژرژ (1384). مبانی جامعه‌شناسی همراه با تاریخ مختصر جامعه‌شناسی، ترجمۀ باقر پرهام. شرکت چاپ و نشر بین الملل (وابسته به تبلیغات اسلامی).
نقیب­زاده، احمد (1379). درآمدی بر جامعه­شناسی سیاسی. تهران: سمت.
Hamilton, Gary G. (1984). “Configurations in History: The Historical Sociology of S. N. Eisenstadt”,Pp. 85-128 in: Theda Skocpol (Hrsg.), Vision and Method in Historical Sociology, Cambridge University Press.
Smith, Anthony D. (1999). “Structure and Persistence of Ethnic”, in: Montserrat Guibarnau and John Rex (eds.), The Ethnicity: Nationalism. Multiculturalism and Migration, London: Polity Press.