نوع مقاله : علمی

نویسندگان

1 دکتری جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی ایران و مدرس مدعو دانشگاه فرهنگیان آیت‌الله کمالوند خرم‌آباد

2 استاد جامعه‌شناسی دانشگاه کاشان

3 استادیار جامعه‌شناسی دانشگاه یزد

4 دانشیار جامعه‌شناسی کاشان

چکیده

هدف این پژوهش، تحلیل فرهنگ شهروندیِ افراد 18 تا 65 سال در استان لرستان و عوامل مؤثر بر آن است. پرسش اصلی این است که وضعیت فرهنگ شهروندی در استان لرستان چگونه است و عوامل مؤثر بر آن کدام‌اند. پژوهش حاضر از  نظر روش کمی و از دیدگاهِ جهت پژوهش کاربردی است که با ابزار پرسش‌نامه جمع‌آوری شده است. حجم نمونه 852 نفر برآورد شده و شیوة نمونه‌گیری چندمرحله‌ای بوده است، به‌طوری که پس از رعایت مراحل نمونه‌گیری از شش شهرستان خرم‌آباد، بروجرد، الیگودرز، کوهدشت، الشتر و پلدختر، از هر شهرستان یک شهر و دو روستا متناسب با حجم جمعیت، انتخاب شدند. در پژوهش حاضر، از رویکرد جمهوری‌گرایی (مدنی و جدید) و تلفیقی از نظریه‌های مارشال، ترنر، جانوسکی و روثستاین استفاده شده است. نتایج تجزیه و تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد که میانگین نمرة شاخص فرهنگ شهروندی برابر با 07/108 از ۱۴۱ است که مقدار آن نسبتاً بالاست. نتایج پژوهش نشان داد که هرچند برحسب خاستگاه زندگی شهروندان (روستا، عشیره و شهر)، تفاوت معناداری در فرهنگ شهروندی وجود دارد، مردان تفاوت معناداری نشان نداد. بین متغیرهای پایگاه اقتصادی-اجتماعی و استفاده از رسانه‌های جمعی با فرهنگ شهروندی نیز رابطة معناداری وجود نداشت. نتایج اجرای آزمون هم‌بستگی پیرسون، وجود رابطة مثبت و قوی متغیر هویت اجتماعی، رابطة مثبت و متوسط متغیرهای احساس امنیت اقتصادی، اعتماد اجتماعی و گرایش به تعلقات قومی‌ـ‌طایفه‌ای و رابطة مثبت و ضعیف متغیر پنداشت از عملکرد نظام سیاسی را با فرهنگ شهروندی تأیید کرد. نتایج الگوی معادلات ساختاری نیز نشان می‌دهد که در مجموع متغیرهای پیش‌گفته می‌توانند ۵۳ درصد از واریانس کلی متغیر وابستة فرهنگ شهروندی را تبیین کنند.
 

کلیدواژه‌ها

آزادارمکی، تقی، مجتبی ترکارانی، و ایرج حق‌ندری (1393) «تحلیل کیفی نگرش توسعه‌ای در ادبیات عامیانه با تأکید بر ضرب‌المثل‌های لری»، جامعه‌شناسی نهادهای اجتماعی، شمارة 1: 9-34.
    امان‌الهی بهاروند، سکندر (1385) «تکامل فرهنگ در زاگرس میانی»، جشنوارة تمدن و جاذبه‌های تاریخی طبیعی زاگرس، بیستم‌اردیبهشت ‌ماه: ایلام  
اوکلی، پیتر و دیوید مارسدن (1994) رهیافتهای مشارکت در توسعة روستایی، ترجمة منصور محمدنژاد، تهران: جهاد سازندگی.
باجپایی، کانتی (1384) امنیت انسانی: مفهوم و سنجش، ترجمة صابر شیبانی، تهران: سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی.
بوبیو، نوربرتو (1376) لیبرالیسم و دموکراسی، ترجمة بابک گلستانی، تهران: چشمه.
بهرامی، ولی، علی‌اکبر تاج‌مزینانی، و حسین امیری (1395) «تحلیل میزان عوامل مؤثر بر آگاهی از شهروندی در بین دانش‌آموزان (مورد مطالعه: شهرستان پلدختر)»، برنامه‌ریزی رفاه و توسعة اجتماعی، سال هفتم، شمارة 32: 82-116.
بهرامی، اردشیر (۱۳۹۷) فرهنگ، توسعه و خودکشی در غرب ایران، تهران: جهاد دانشگاهی.
بیرو، آلن (1370) فرهنگ علوم اجتماعی، ترجمة باقر ساروخانی، تهران: کیهان.
پناهی، محمدحسین و سمیه‌السادات بنی‌فاطمه (1394) «فرهنگ سیاسی و مشارکت سیاسی زنان»، علوم اجتماعی، شمارة 68: 35-78.
پیمایش ملی ارزش‌ها و نگرش‌های ایرانیان موج سوم (1394) وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، دفتر طرح ملی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
ترکارانی، مجتبی (۱۳۸۸) «بررسی و سنجش وضعیت مدارای اجتماعی در لرستان»، جامعه‌شناسی مسائل اجتماعی ایران، شمارة ۳: 133-159.
ترکارانی، مجتبی (1393) مواجهة نظام ایلی با توسعه در لرستان، رسالة دکتری جامعه‌شناسی توسعه، دانشکدة علوم اجتماعی، دانشگاه تهران.
ترکارانی، مجتبی و ایرج حق‌ندری (13۹۵) «بررسی فراز و فرود سرمایة اجتماعی در لرستان با استفاده از تحلیل ثانویة پیمایش ملی سرمایة اجتماعی»، در: دومین کنفرانس ملی علوم مدیریت نوین و برنامه‌ریزی فرهنگی اجتماعی ایران، ششم مهرماه، قم: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی سروش حکمت مرتضوی.
توسلی، غلام‌عباس و سید محمود نجاتی حسینی (1383) «واقعیت اجتماعی شهروندی در ایران»، جامعه‌شناسی ایران، شمارة 5: 61-80.
جلائی‌پور، حمیدرضا (۱۳۹۲) جامعه‌شناسی ایران، جامعة کژمدرن، تهران: علم .
جوادی یگانه، محمدرضا (1394) پیمایش ملی ارزشها و نگرشهای ایرانیان (موج سوم)، دفتر طرح‌های ملی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
چلبی، مسعود (۱۳۹۳) تحلیل نظری و تطبیقی در جامعه‌شناسی، تهران: نی.
روثستاین، بو (1393) دام‌های اجتماعی و مسئلة اعتماد، ترجمة لادن رهبری و همکاران، تهران: آگه.
مرادی، علی و احسان عارفیان (۱۳۹۴) «سیمای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی استان لرستان»، سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان لرستان، آموزش و پژوهش توسعه و آینده‌نگری، شمارة 514: ۵۶-۲۱
شعبانی، احمد، و محمد سلیمانی (1387) «سنجش و رتبه‌بندی سطح سرمایة اجتماعی در استان‌های کشور»، مطالعات اقتصاد اسلامی، سال دوم، شمارة 2: 95-119.
شیانی، ملیحه (1381) «تحلیل جامعه‌شناختی از وضعیت شهروندی در لرستان»، جامعه‌شناسی ایران، دورة چهارم، شمارة 3: 21-41.
شیانی، ملیحه (1382) وضعیت شهروندی و موانع تحقق آن در ایران، رسالة دکتری جامعه‌شناسی دانشکدة علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی.
شیانی، ملیحه، و طاهره داودوندی (1389) «تحلیلی بر میزان آگاهی از حقوق شهروندی در میان دانشجویان»، برنامه‌ریزی رفاه و توسعة اجتماعی، دورة دوم، شمارة 5: 35-60.
صادقی شاهدانی، مهدی، و حمیدرضا مقصودی (1389) «سنجش سرمایة اجتماعی استان‌های کشور با استفاده از روش تحلیل سلسله‌مراتبی»، دانش سیاسی، سال ششم، شمارة 2: 139-176.
صفری شالی، رضا، و کرم حبیب‌پورگتابی (۱۳۹۱) راهنمای جامع کاربردspss  در تحقیقات پیمایشی، تهران: لویه.
عبدی‌پو‌ر، اکرمی و ایرج حق‌ندری (1395) «بررسی رابطة سرمایة اجتماعی با آگاهی از حقوق شهروندی در بین شهروندان شهر خرم‌آباد»، دومین کنفرانس ملی علوم مدیریت نوین و برنامه‌ریزی فرهنگی اجتماعی ایران، قم.
غفاری، غلامرضا (۱۳۹۳) سنجش سرمایة اجتماعی کشور، تهران: دفتر طرح ملی.
غفاری، غلامرضا، و کرم حبیب‌پور گتابی (1393) سیاست اجتماعی: بنیان‌های مفهومی و نظری، تهران: دانشگاه تهران.
غیاثوند، احمد (1390) گرایش به شهروندی سیاسی و عوامل مؤثر بر آن، رسالة دکتری دانشکدة علوم اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی.
فاطمی‌نیا، سیاوش، و سیامک حیدری (1387) «عوامل مرتبط با تعهدات شهروندی»، رفاه اجتماعی، سال دهم، شمارة 38: 41-64.
فطرس، محمدحسن، و محمود بهشتی‌فر (1385) «تعیین سطوح توسعه‌یافتگی استان‌های کشور و نابرابری درآمدی بین آنها در سال‌های 1373 و 1383»، نامة اقتصادی، دورة دوازدهم، شمارة 2: 45-62.
قاسمی‌نژاد، ابوذر (1397) «قوم‌گرایی افراطی و زوال سلامت اجتماعی در لرستان»، رشتاک، شمارة 3: 3-10.
کلدی، علیرضا، و نگار پوردهناد (1391) «بررسی میزان آگاهی و نگرش دانشجویان نسبت به حقوق شهروندی در تهران»، مطالعات شهری، سال دوم، شمارة 4: 29-58.
کریم‌زاده، علی، سیدفؤاد علوی و علی احمدی‌راد (۱۳۹۲) «آسیب‌‌شناسی مسائل قومی در جامعة ایران (بررسی موردی عرب‌های ساکن شهرستان اهواز)»، علوم اجتماعی دانشگاه آزاد اسلامی شوشتر، سال هفتم، شمارة ۲۰: 53-80.
گزارش مرکز ایران (۱۳۹۴) دفتر جمعیت نیروی کار و سرشماری، تهران: نشر آمار.
لطف‌آبادی، حسین (1385) «آموزش شهروندی ملی و جهانی با تحکیم هویت و نظام ارزشی دانش‌آموزان»، نوآوری آموزشی، شمارة 17: ۱۱-44.
مالجو، محمد (1381) «حقوق شهروندی و تامین اجتماعی»، مجلس و پژوهش، شمارة 33: ۵۲-۶۸
محسنی تبریزی، علیرضا، و مجتبی صداقتی‌فرد (1390) «پژوهشی دربارة بی‌تفاوتی اجتماعی در ایران»، جامعهشناسی کاربردی، سال بیست‌ودوم، شمارة 3: 1-22.
محکی، علی‌اصغر (1393) «شهروند ارتباطی ورویکرد شبکه‌ای: نگاهی نو به فرهنگ شهروندی»، تهران: نشست انجمن روابط عمومی ایران. پنجم آذرماه، پژوهشگاه فرهنگ هنر
موسوی، سیدمحسن (1395) گرایش به شهروندی اجتماعی فعال و عوامل مؤثر بر آن؛ مطالعه‌ای در استان یزد، رسالة دکتری رفاه اجتماعی، دانشگاه علامه طباطبایی.
موسوی، میرطاهر (1391) درآمدی بر مشارکت اجتماعی، تهران: جامعه‌شناسان.
مهدوی، سید محمدصادق و علی عاشوری (1393) «بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر ارتقای فرهنگ شهروندی (مورد مطالعه: شهر بوشهر)»، مطالعات توسعة اجتماعی ایران، دورة ششم، شمارة 4: 23-36.
نجاتی حسینی، سید محمود (1383) واقعیت اجتماعی شهروندی در ایران، رسالة دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات.
نیازی، محسن (1394) جامعه‌شناسی شهروندی، تهران: سخنوران.
نیازی، محسن، مرتضی جعفرپور برزکی، و الهام شفاهی‌مقدم (1393) «تبیین رابطة بین هویت‌های سه‌گانة فردی، اجتماعی و ملی با میزان پای‌بندی شهروندان به فرهنگ شهروندی (مورد مطالعه: شهروندان شهر تهران در سال 1393)»، مطالعات توسعة اجتماعی ایران، سال ششم، شمارة 4: 71-85.
وصالی، سعید، و سیدمحسن موسوی (1395) «بررسی عوامل مؤثر بر گرایش به شهروندی اجتماعی فعال (مورد مطالعه: استان یزد)»، برنامه‌ریزی رفاه و توسعة اجتماعی، سال هفتم، شمارة 26: 139-173.
هاشمیان‌فر، سیدعلی، و محمد گنجی (1388) «تحلیلی بر فرهنگ شهروندی در شهر اصفهان»، جامعه‌شناسی کاربردی، سال بیستم، شمارة 33: 25-44.
هزارجریبی، جعفر، و رضا صفری شالی (1390) «بررسی تعامل دو مفهوم شهروندی و امنیت اجتماعی»، نظمو امنیت انتظامی، سال سوم، شمارة 3: 157-184.
یزدان‌پناه، لیلا (1386) «موانع مشارکت اجتماعی شهروندان تهرانی»، رفاه اجتماعی، سال هفتم، شمارة 26: 105-130.
یوسفی، علی، و مژگان عظیمی هاشمی (1387) «احساس شهروندی در مراکز استان‌های ایران»، جامعه‌شناسی ایران، دورة نهم، شمارة 3 و 4: 3-23.
Banfield, Edward (1958) The Moral Basis of a Backward Society, Glencoe. IL: Free Press.
Beaman, J. (2013) French in the Eyes of Others: Cultural Citizenship,Marginalization, and France’s Middle Class North African Second-Generation, European University Institute, Max Weber Program, Italy, EUI Working Paper
Brown, R. (1965) Social psychology, NY: free press
Cohen, R. & Kennedy, P. (2000) Global Sociology.London: Mcmillan.
Dean, H. (2013) Welfare Rights and Social Policy, London: Routledge.
Edwards, R. & Glover, J. (2001) Risk and citizenship, London and New York: Routledge.
Hoskins, B. L. & Mascherini M. (2009) "Measuring Active Citizenship through the Development of a Composite Indicator", Soc Indic Res, No.90: 459-488.
Chank, J. (2016) Citizenship as cultural: Towards a theory of cultural citizenship, Chicago: University of Chicago Press.
Janoski, T. & B. Gran (2002) Handbook of Citizenship Studies, Landon: sage publications.
Janoski, T. (1998) Citizenship and Civil Society. Cambridge: Cambridge University Press.
Kartal, Filiz (2001) "Liberal and republican conceptualization of citizenship: a theoretical inquiry", Administration Annual, Vol.27-28: 101-130.
Kellas, J., G. (2004) The politics of nationalism and ethnicity, London: Macmillan.
Keman, Hans. (1999) Citizenship and Welfare State Reform in Europe, London: Routledge.
Kivisto, P. & Faist, T. (2005) Citizenship: Discourse, Theory, and Transnational prospects, Blackwell Publishing.
Marshall, T. H (1964) Citizenship and Social Class, Essays by Garden City, NY: Doubleday.
Marshall, T.H. (1964) Class, Citizenship and Social Development. Chicago: University of Chicago Press.
Mead, L. (1986) Beyond Entitlement. New York: Free Press.
Pakulski, J. (1997) "Cultural citizenship", citizenship studies, vol.1, no.1: 73-86.
Pateman, C. (1989) the Disorder of Women Democracy, Feminism and Political Theory, Cambridge, Polity Press.
Rose, L. (2005) "Citizen (re)orientations in the welfare state", in: Citizenshipand Welfare State Reform in Europe, Jet Bussemaker (ed), London: Routledge.
Turner B. (1986b) "Personhood and Citizenship Theory", Culture and Society, vol. 3 no. (1): 1–16.
Turner, B. (1994) "Outline of a theory of citizenship", in B. Turner, ed. and P. Hamilton (eds), Citizenship. London: Routledge.
Turner, B. (1986a) Citizenship and Capitalism. London: Allen Unwin.
Turner, B. (2006) The Cambridge Dictionary of Sociology, Cambridge University Press.
Turner, B. S. (2001) "The erosion of citizenship", British Journal of Sociology, Vol.52: 189-209.
Waldron, J. (1981) Theories of Rights. Oxford: Oxford University Press.