نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه شناسی گرایش سیاستگذاری فرهنگی دانشگاه خوارزمی

2 گروه جامعه شناسی دانشگاه خوارزمی تهران

3 گروه جامعه شناسی دانشگاه علم و فرهنگ

چکیده

از منظر گفتمان فرهنگی امنیت‌مدار، فرهنگ برای حکومت اهمیت راهبردی دارد، چون با امنیت و توسعۀ جامعه پیوند خورده است. از این نظر، مهندسی فرهنگی برای خلق ملتی یک پارچه اساسی است. ملتی که توانایی احیای تمدن نوین اسلامی در آینده را داشته باشد. اساساً، این گفتمان اعضای جمعیت را به صورت مادۀ خامی برای ملت-سازی می‌بیند و اگر چنین چیزی در افراد به چشم نخورد مایۀ نگرانی خواهد بود. ذیل این گفتمان، دستگاه سیاستگذاری فرهنگی سازوکار مناسبی برای تبدیل افراد به سوژه‌های منقاد است. در پژوهش حاضر، روش تبارشناسی برای فهم شرایطی به کار می‌رود که شکل‌گیری این گفتمان را ممکن کرده است. یافته‌ها حاکی از آن هستند که شکست دولت در خلق سوژه‌های منقاد به غلبه یک رویکرد محافظه‌کار در سیاستگذاری فرهنگی منجر می‌شود. به صورت ساختاری، توانایی دولت برای خلق سوژه‌های مطلوب، به ظرفیت آن برای تامین رفاه شهروندان بستگی دارد؛ اما در دوران پس از جنگ، اصلاحات اقتصادی مبتنی بر تعدیل ساختاری و پایبندی دولت به پس کشیدن از سیاست اجتماعی، به طرد اجتماعی گسترده منتهی شد. در نتیجه، توانایی سوژه‌سازی دولت به شدت تضعیف شد. در این شرایط، واقعیت اجتماعی به چشم نخبگان سیاست‌گذار به صورت تهدید دیده شد. در مواجهه با این تهدید، تمایل دولت برای امنیتی‌سازی و پلیسی‌سازی سیاستگذاری فرهنگی افزایش یافت. 
 
 

کلیدواژه‌ها

احمدی‌امویی، بهمن (1385). اقتصاد سیاسی جمهوری اسلامی. تهران: گام نو.
افراخته، حسن و حجی‌پور، محمد (1393)«انباشت سرمایه و اقتصاد فضا در ایران». فصلنامۀ اقتصاد فضا و توسعه روستایی، سال سوم، شماره 4: 63-43.
آگامبن، جورجو (1395)وضعیت استثنایی. ترجمۀ پویا ایمانی، تهران: نشر نی.
آلتوسر، لویی (1395)ایدئولوژی و ساز و برگ‌های ایدئولوژیک دولت. ترجمۀ روزبه صدرا، تهران: چشمه.
بروجردی، مهرزاد (1395)روشنفکری ایرانی و غرب. ترجمۀ جمشید شیرازی. تهران: فرزان روز.
بشیریه، حسین (1394)دیباچه‌ای بر جامعه‌شناسی سیاسی ایران: دورۀ جمهوری اسلامی. تهران: نگاه معاصر.
بیات، آصف (1391)سیاست‌های خیابانی. ترجمۀ اسدالله نبوی‌چاشمی. تهران: پردیس دانش.
پورعلی، سعید و فیرحی، داود (1394)«تحلیل گفتمانی سیاست‌گذاری فرهنگی دولت نهم و دهم در حوزۀ آموزش عالی» سیاست‌گذاری عمومی.  دوره 2، شماره 4: 140-121.
توفیق، ابراهیم (1400)بازآرایی امپراتوری. تهران: گام نو.
حاجیلو، محمدحسین (1396)«بررسی تطبیقی سیاست دولت‌های پس از جنگ در خصوصی‌سازی». رهیافت انقلاب اسلامی، دوره 11، شماره 41: 114-97
حامدی نژاد، آرمین و مسجدی زاده، نیلوفر (1396)«بررسی استراتژی مقاومت فرهنگی در برابر سیاست‌های فرهنگی پهلوی: با تاکید بر مفهوم هراس اخلاقی». مطالعات جامعهشناختی، دوره 24، شماره 1: 147-125.
حجاریان، سعید (1378)«تلاقی جمهوریت و مشروطیت»، در انتخاب نو: تحلیلهای جامعهشناسانه از واقعۀ دوم خرداد. مولفین: عبدالعلی رضایی و عباس عبدی، تهران: طرح نو.
سرزعیم، علی (1396)پوپولیسم ایرانی. تهران: نشر کرگدن.
طیری‌قاضی، فاطمه (1380)استیضاح در نظام سیاسی ایران. تهران: انتشارات روزنگار.
عابدینی، عبدالله (1395)«مقایسه تحریم تسلیحاتی علیه ایران در قطعنامه 2231 و قطعنامه‌های پیش از آن». مطالعات راهبردی، دورۀ  19، شمارۀ 2 : 107 – 129.
فوکو، میشل (1395)خاستگاه هرمونتیک خود، ترجمۀ نیکو سرخوش و افشین جهان دیده.  تهران: نشر نی.
مالجو، محمد (1388)«اقتصاد سیاسیِ مناقشۀ بیست و دوم خرداد»، گفتگو، شمارۀ 3: 91-72.
مالجو، محمد (1395) «زنجیره‌ی انباشت سرمایه در ایران و بحران‌های ساختاری آن». سایت پرابلماتیکا (http://problematicaa.com/accumulationchainmaljoo/)
مرادخانی، همایون (1395)«اراده به اداره کردن: حجاب و ابژه های آن پس از انقلاب اسلامی». مجلۀ جامعهشناسی ایران، دوره 16، شماره 1و 2: 167-191.
مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری (1396)آینده‌پژوهی ایران 1396. مجری آینده‌بان، تهران: مرکز بررسی‌های استراتژیک.
منتظری، حسینعلی (1366)«مستضعف کیست؟»مجلۀ پاسداران اسلام، سال ششم، شمارۀ 67: 6-8.
نقشی، میثم و امیری، نادر و خالق پناه کمال (1397)«تحلیل انتقادی گفتمان ایرانشهری (با تاکید بر نگاه رانسیری به اندیشه جوادطباطبایی)». مجلۀ جامعه شناسی ایران،  دوره 19، شمارۀ 4: 58-82.
وبر، ماکس (1376)دانشمند و سیاستمدار. ترجمۀ احمد نقیب‌زاده، تهران: نشر علم.
هاروی، دیوید (1395)تاریخچۀ مختصر نئولیبرالیسم. ترجمۀ محمود عبدلله زاده. تهران: نشر دات.
هاشمی‌رفسنجانی، علی‌اکبر (1394)کارنامه و خاطرات سال 1371: رونق سازندگی. تهران: دفتر نشر معارف اسلامی.
 
Altheide, David (2009).“The Columbine Shootings and the Discourse of Fear”. American Behavioral Scientist, Vol. 52)10(: 1426-1446.
Camus, Jean-Yves and Lebourg, Nicolas (2017)Far-Right Politics in Europe. The Belknap Press of Harvard University Press, Cambridge, Massachusetts.
IMF (2002)"IMF Concludes 2002 Article IV Consulatation with the Islamic Republic of Iran". https://www.elibrary.imf.org/view/journals/002/2002/211/article-A004-en.xml
Jacob S. Hacker and Paul Pierson (2020)Let them Eat Tweets_ How the Right Rules in an Age of Extreme Inequality. Published by Liveright, https://wwnorton.com.
Kaya, Ayhan (2011)"Islamophobia as a form of governmentality", in Willy Brandt Series of Working Papers in International Migration. Published by Malmö Institute for Studies of Migration, Diversity and Welfare (MIM).
Kukulin, Ilya (2021)“The culture of ban: pop culture, social media and securitization of youth politics in today’s Russia”. International Journal of Cultural Policy, Vol.27(2): 177-190.
Lemke, Thomas (2016) Foucault, governmentality, and critique. New York: Routledge.
Shahabi, Mohamad (2008)"The Iranian moral panic over video", in Media, Culture and Society in Iran: Living with Globalization and the Islamic State (Iranian Studies). New York: Routledge press.
Wodak, Ruth (2015). The Politics of Fear: What Right-Wing Populist Discourses Mean. Sage publications.